Blog / Bilişim, Bilim ve Teknoloji
Bilişim, Bilim ve Teknoloji
Neden Akıllı Sistemler Kullanılmakta? Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemlerdeki Gelişmeler, Akıllı Sistemleri Kullanmak Verimliğimizi Nasıl Artırmakta? Rekabet Etmede Taşınabilir Sistemlerin Etkisi?
Dr. Mustafa Kemal AKGÜL - Sanayi ve Teknoloji Uzmanı
Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemler -1
Giriş
Değerli okuyucular, bu sayıda “Teknoloji ve Bilişim” köşemizde yeni bir sayıya başlamaktayız. Konumuzun başlığı; Akıllı Taşınabilir Sistemler. Başlığımızı taşınabilir sistemler ile sınırlandırmamızın nedeni, akıllı sistemlerin çok geniş bir kullanım alanı içinde yer almalarıdır. Kişisel kullanım ürünlerinden, fabrika otomasyonlarına değin uzanan birçok alanda akıllı sistemler kullanılmaktadır. Bu nedenle bizim bu bölümde anlatacağımız, kişisel kullanım alanına giren akıllı sistemler üzerine olacaktır.
Teknolojiden bahsetmek bir yönü ile kolaydır, ancak ele aldığınız teknoloji konusunun insan etkileşimini açıklamaya çalıştığınız zaman üzerinde çalışılması gereken konular haline dönüşmektedir.
Taşınabilir sistemler dediğimizde yine aklımıza binlerce teknolojik ürün gelmektedir.
Akıllı Sistemler Nasıl Tanımlanmakta?
Zeki sistemler (ing. intelligent systems) olarak da tanımlanan akıllı sistemler, temel bir işletim sistemi üzerine kurgulanmış birçok farklı işlem yapabilen yazılımlardan oluşan bilgisayar donanımı temeline göre tasarımlanmış sistemlerdir. Akıllı sistemler, iş süreçlerini birden fazla aşamaları ile yürütebilmekte, birden fazla ihtimallere göre işlem yapabilmekte, farklı donanımlardan bilgi ve veri alabilmekte bu nedenle de farklı biçimlerde bilgi ve veri tabanlarını kullanabilme yeteneklerine sahip bulunmaktadır. Bununla birlikte akıllı sistemler, kullanıcıları tanımakta, sonradan kullanacağı verileri ve bilgileri tanımlanmış biçimsellikte saklayabilmekte, daha da önemlisi bilgi ve verileri sürekli güncelleyebilmektedir.
Tabii ki akıllı sistemler için bu kadar yetenekten söz edince, şu soru aklımıza gelmektedir? Akıllı sistemlere bu yetenekleri kazandıran unsurlar nelerdir? Bunun cevabı, gelişmiş donanım ve yazılım mimarilerinin varlığıdır. Sonuçta, en basit uygulamalarla başlayan bilgisayar donanım ve yazılımları günümüzde akıllı sistemleri meydana getirebilecek yeteneklere ulaşmış bulunmaktadır.
Bir sistemi akıllı kılan temel özellikler nelerdir?
Bir programın ya da sistemin zeki ya da akıllı olarak kabul edilebilmesi için, en azından aşağıdaki özelliklerden bazılarını sağlayabilmesi gerekir, bu özellikler şunlardır:
• Karar verme
• Algılama
• Öğrenme
• Problem çözme
• Muhakeme
• Şekil ya da resim tanıma
• Doğal dil anlama
Akıllı sistemlerin yukarıda sayılan özelliklere sahip olmasını sağlayan araçlar ise yazılımlardır. Bir sistemin akıllı işlemler yapabilmesi için kullanılan programlama araçlarından en yaygın olanları;
• Uzman sistemler
• Yapay sinir ağları
• Yapay zekâ
• Bulanık sistem programlama olarak sayılabilir.
Taşınabilir akıllı sistemlerden bahsedilince ilk akla gelen, yaygın kullanımda bulunan akıllı telefon sistemleridir. Fakat taşınabilir akıllı sistemlerin kapsamı içinde konum belirleme, uzaktan algılama ve akıllı yayın (broad casting) sistemler de önemli bir yer tutmaktadır. Akıllı mobil sistemlerin uygulama alanları içinde; eğitim ve eğlence, ulaştırma, üretim, kalite ve stok kontrol, saha araştırmaları v.b.g. birçok uygulama sayılabilmektedir.
Akıllı Taşınabilir Sistemleri Yetenekli Kılan Temel Özellikler Nelerdir?
Akıllı sistemleri yetenekli ve hatta gittikçe vazgeçilmez kılan dört temel özellikten söz edilebilir. Bunlar;
• Donanım mimarisinin gelişebilir olması,
• Donanım mimarisinin standartlara uyumlu olması
• Farklı donanımlarla iletişim kapasitesi
• Akıllı sistemler üzerinde çalışan programların çokluğudur
Bu özelliklerin bir sistem içerisinde yer alması ve bütünleşik biçimde uyum içinde kullanılabilmesi, kullanıcılar için akıllı sistemleri vazgeçilmez kılmaktadır. Akıllı sistemlerin donanım mimarileri hem kapasite hem de gelişebilme yönleri ile gelişmeye açık yapıda tasarımlanmaktadır. Bununla birlikte donanım mimarisinin bileşenleri olan sistemler, önemli ölçüde uluslararası standartlarla tanımlanmış durumdadır. Bu nedenle de akıllı sistemlerin veri giriş ve çıkış birimleri, diğer sistemlerle haberleşme ara yüzlerindeki uyumluluk, kullanıcı beklentilerini karşılamaktadır. Benzer biçimde akıllı sistemler üzerinde yer alan işletim sistemi ile uyumlu yüzlerce uygulama programı kullanıcıların seçimlerine sunulmuş bulunmaktadır.
Neden Akıllı Taşınabilir Sistemler Yaygınlaşmaktadır?
Akıllı sistemleri yetenekli ve hatta gittikçe vazgeçilmez kılan aynı anda farklı işleri ve uygulamaları yapabilme yetenekleridir. Akıllı taşınabilir sistemler, yerleşik bir bilgisayar sisteminde yapılabilen uygulamaların neredeyse bütününü yapabilmektedir.
Cep (mobil) telefonların “akıllı telefonlara” dönüşümleriyle hayatımızda önemli bir yer tutmaya başlayan akıllı sistemler, bireysel kullanımlar dışında endüstriyel uygulamaların içinde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Örneğin; akıllı cep telefonunda kullanıcılar, cihazın telefon özelliğini kullanmanın yanı sıra, akıllı ajanda ve veri tabanı oluşturma, ses ve resim işleme, arşivleme, internet erişimi, gerçek zaman boyutunda konum bulma, harita ve yol kılavuzluk uygulamalarını yapabilmektedirler. Benzer biçimde, akıllı cihaz özelliğine sahip el terminalleri ile fabrikalardaki üretim aşamaları ve kalite yeterlilikleri değerlendirilebilmekte, stok kontrolleri yapılabilmektedir. Diğer yandan taşınabilir akıllı sistemler, satış noktası terminali olarak yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu uygulama türlerinin içinde yer alan akıllı sistemler aynı zamanda isteğe bağlı olarak, birden fazla uygulamalar için de bütünleştirilebilmektedir.
Üretim ve hizmet sektöründe taşınabilir akıllı sistemlerin yaygın kullanım alanları;
• Üretim kontrolü,
• Kalite kontrolü,
• Süreç kontrolü,
• Ulaşım ve rota kontrolü,
• Personel yönetimi ve kontrolü,
• Güvenlik ve benzeri uygulamalarda yoğunlaşmaktadır.
Bütün bu sayılan işlemlerin taşınabilir sistemlerle yapılabilmesi, kullanıcılara önemli ölçüde zaman, işlem hızı, insan gücü ve güvenirlik kazanımları sağlamaktadır. Bununla birlikte bu işlemleri yapabilen taşınabilir sistemlerin ortak bir iletişim ve işletim mimarisine sahip olmaları, alt sistemlerden oluşan bütünleşik bir akıllı sistem mimarisinin oluşmasına da imkan sağlamaktadır. Bunun sonucunda ise, akıllı fabrikalar, akıllı iş organizasyonları ve akıllı ağlar (network) kullanımı mümkün olmaktadır.
Akıllı Taşınabilir (Mobil) Sistemlerdeki Gelişmeler Nelerdir?
Mobil uygulamalar, mobil pazarlarda iOS, BLACKBERRY OS ve ANDROİD işletim sistemine sahip akıllı mobil cihazlar ile iPhone, iPAD, Samsung gibi farklı platformlarda çalışan, gerçek zamanlı ve çevrim içi uygulamalar yaparak, kullanıcısına fayda sağlayan yazılımlardan meydana gelmektedir.
Mobil uygulamalar ile;
• Müşterilerin ürünlere olan yaklaşımları daha kolay ölçülebilmektedir.
• Hedef müşteriye ulaşım kolay hale gelerek daha çok müşteri kitlesine çok daha kısa sürede ulaşılabilmektedir.
• Geri dönüş oranı daha hızlı ve yüksektir.
• Pazarlama maliyetleri daha sürdürülebilir ve düşüktür.
• Müşteri ile etkileşim daha hızlı, etkin, güncel ve yüksektir.
• Farklı hedef kitlelere göre uygun kampanyalar geliştirilebilir.
• Şirketlerin, tüketicileri ile zaman ve konum engeli olmadan, doğrudan iletişim kurmalarına izin verilebilir.
• Tüketicilere, zamana ve mekâna duyarlı, kişiselleştirilmiş, ürün, hizmet ve fikirleri tanıtan bilgiler sunulabilir.
Akıllı Sistemleri Kullanmak İş Verimliğimizi Nasıl Artırmaktadır? Örnek Uygulama…
Akıllı taşınabilir sistemlerdeki uygulama çözümlerinden birini ele alarak, akıllı taşınabilir sistemler kullanarak iş verimliliğimizi nasıl artırabiliriz? Bunu web uygulama araçlarından bir uygulamayı ele alarak örneklemiş olalım.
• İnteraktif ürün görselleri, videolar, dokümanlar ve ürünlerinizin 2 veya 3 boyutlu(arttırılmış gerçeklik) gösterimleri ile sunumlarınızı mobilize edebilirsiniz.
• İnteraktif içerik yönetim sistemi ile içerikleri web üzerinden kolayca güncelleyebilir ve yönetebilirsiniz.
• İnternet/İntranet üzerinden her zaman erişilebilirsiniz.
• Kullanımda olan diğer mobil, masaüstü, kiosk gibi platformlar ile entegrasyon sağlayabilirsiniz.
• Ürün ve numune gösterimindeki esneklik ve 3 boyutlu özellikleri ile birçok renk ve çeşitteki ürünleri tek bir platformda gösterebilirsiniz.
• İnteraktif mobil tanıtım sistemi ile müşterileriniz için de mobil çözümler sunabilirsiniz.
• ISO 9126 kapsamında sürdürülebilirlik sağlayabilirsiniz.
• 360° panoramik gösterimleriniz ile müşterilerinize istedikleri detayları, inceleme imkânı sunarak daha etkin ve etkili sonuçlar almalarını sağlayabilirsiniz.
• İnteraktif uygulamaları, farklı platformlardaki mobil cihazlar ile hızlı, kullanışlı, anlaşılır ve özelleştirilebilir uygulama çözümleri sunmayı hedeflemektedir.
• Online/Offline entegrasyon seçeneği ile uygulamalarınızda bulunan verileri, tüm platformlar için ortak olan tek bir merkezden, güvenli bir şekilde minimum maliyetlerle yönetmenizi sağlamaktadır.
• Web üzerinden yönetim seçeneği ile 7/24 istediğiniz yerden online ve güvenli bir şekilde yönetebilirsiniz.
Akıllı Sistemlerle Oluşturulan Etkileşim Ortamları ve Bazı Uygulama Örnekleri
Makine-Makine Etkileşimi (M2M) Sistemleri
İki makinanın birbiri arasında belirli protokoller aracılığı ile veri alış verişi yaparak etkileşim içerisinde çalışmalarını sağlayan sistemlerin genel adlarıdır. Bu cihazlar kapalı sistem otomasyon cihazlar olabilecekleri gibi (operatör müdahalesi gerektirmeyen) kullanıcı yönetimi gerektiren cihazlar olabilirler. Uzaktan yönetim haricinde cihazların çalışma durumlarına ilişkin verilerin uzaktan takip edilebilmesi, arıza vs. gibi durumlarda uzaktan arıza tespiti ile işletme maliyetlerini düşürmekle birlikte hizmet kalitesini ve/veya cihazdan elde edilecek faydanın en üst düzeye çıkarılmasını sağlayacaktır. Ericsson firması, 2020 yılında dünyada 50 milyar cihazın şebekeye bağlanacağını öngörmektedir.
GSM Uyumlu M2M Sistemlerin Faydaları Nelerdir?
GSM altyapısının kullanımı, uzaktan kontrol edilmek istenen cihazın bulunduğu noktaya herhangi bir altyapı çalışmasına gerek duyulmadan, taşınabilirlik, işletme maliyetlerinin düşürülmesi ve veri güvenliği gibi pek çok yararlı özellik sağlamaktadır. İşletme maliyetlerinin düşük olması, açık alanda çalışmaya tam uyumlu cihazlar ve konnektörler kullanılması cihazın güvenilirliğini ve tercih sebebi olmasını sağlayan en önemli etmenlerdendir.
Otomatik Hata Modu Süreci ve Etkileri Analizi
Hata modu ve etkileri analizi (Failure Mode And Effects Analysis - FMEA) bir sistemde tüm olası arıza modları etkilerinin incelenmesi ve değerlendirilmesini içeren bir tasarım analizi işlemidir. Bu tür analizler giderek daha karmaşık, elektrik, elektronik ve mekanik sistemler güvenlik-kritik uygulamalar kombine edilmektedir otomotiv, havacılık ve diğer gelişmiş imalat sanayi, artan önem taşımaktadır. Bu tasarımın tüm yönleriyle operasyonun ayrıntılı ve sistematik bir inceleme gerektirdiği için FMEA son derece sıkıcı bir süreçtir. Bu etki alanı geniş deneyim gerektirir. Ancak, bu işi profesyonel mühendisler tarafından yapılmalıdır. Bu iki faktör, çalışma ve uzman görüşüne özenli, otomatik yardım tasarım mühendisleri için sağlayacağı büyük faydaları göstermektedir. Bu çalışma, elektrik tesisatları için başarısızlık modu etkisinin tahmini otomatik bir programı açıklamaktadır. Bu FMEA´nın zorlu bir işidir ve yalnızca dağıtılmış bir mantık mimari, için birden fazla model entegre ederek elde edilebilir. Mimarisi açık uçlu ve kağıt program tam FMEA sürecini kapsayacak şekilde uzatılabilir.
Akıllı Sistemler Alanında Ülkemizde Yapılan Bilimsel Çalışmalar
Akıllı sistemler alanında dünyada yapılan bilimsel çalışmalar olanca hızıyla sürmekte ve her yıl bu çalışmaların sonuçları ticari ürünlere dönüşmektedir. Akıllı sistemler alanında yapılan araştırmalar en çok üniversitelerde yapılmaktadır. Bunun nedeni; akıllı sistemler konusundaki araştırmalarda temel bilimlerin kullanılmasıdır. Akıllı sistem araştırmaları temel olarak, donanım ve çevre birimleri ile mantıksal yazılım geliştirme alanlarında yürütülmektedir.
Türkiye’de de bazı üniversitelerimizde akıllı sistemler alanında özellikle yazılım geliştirme konusunda lisansüstü eğitimler verilmektedir. Aşağıda bu alanda sürdürülmekte olan bir eğitim programından örnek bulunmaktadır.
Akıllı Mühendislik Sistemleri Yüksek Lisans Programı ve Kapsamı:
Web dokümanları, sayısal ortamlar, finansal pazarlar ve duyarga ağları gibi ortamlardan daha fazla bilginin erişilebilir olduğu artan rekabetçi dünyada, dev miktarda veriyi analiz edebilen ve doğru karar verebilen yeni akıllı sistemlere büyük bir ihtiyaç vardır. Bu akıllı sistemler borsa verilerini analiz edip sağlam tahminler yapabilir, belirsiz bir ortamda fabrika ürünlerini kontrol edip iyileştirebilir, ulaşım güvenliğini geliştirebilir, yaşlıların yaşam kalitesini artırabilir veya çocukları eğlendirebilir.
Akıllı sistemler fikirler kullanmasının yanı sıra doğaya ait sistemlerden ilham alır ve yapay zeka, otomatik öğrenme, evrimsel ve sezgisel algoritmaların hem var olan hem de yeni teknikleri üzerine kurulur. Bu program, oldukça karmaşık, belirsiz ve değişken doğaya sahip problemlerin çözümüne olanak veren geleneksel olmayan çözüm yollarını sağlayan aşağıdaki üç ana alanı içermektedir.
• Akıllı Hesaplama Sistemleri
• Akıllı Üretim Sistemleri
• Akıllı Yazılım Sistemleri
Gelecek sayımızda bu konu başlığı altındaki yazımızı sürdüreceğiz.
Bu sayının hazırlanmasında başvurulan kaynaklar:
1. Kaynak:Bilgi Patlaması; http://www.bthaber.com/bilgi-patlamasi/
2. Samet ASLAN “Meta Data Nedir?” http://www.datawarehouse.gen.tr/Makale.aspx?ID=387&seo=meta-data-nedir- Erişim tarihi: Haziran 2013
3.BT Haber - http://www.btnet.com.tr/79584-sirketler-buyuk-veriyi-nasil-avantaja-cevirebilir-analiz.html
4. BT Haber, Akıllı Yazılımlarla Neler Yapabilirsiniz? http://www.btnet.com.tr/38511-akilli-yazilimlarla-neler-yapabilirsiniz-konuk-yazar.html
5. Kaynak: Koçsistem, İş Zekası; http://www.kocsistem.com.tr/tr/is-zekasi.aspx
6. Kaynak: Dr. Cengiz Acartürk & Doç. Dr. Kürşat Çağıltay, İnsan Bilgisayar Etkileşimi, http://ibe.bidb.odtu.edu.tr/node/76
7. Makine, Elektrik ve Yazılımı birleştiren Arayüz; http://www.endustri-dunyasi.com/makale/makine-elektrik-ve-yazilimi-birlestiren-arayuez/
8. Kaynak: http://fbe.ieu.edu.tr/akilli-muhendislik/tr
