Blog / Kaplama Lastik Sektöründe Piyasa Gözetimi Ve Denetimi
Kaplama Lastik Sektöründe Piyasa Gözetimi Ve Denetimi
Berker KARAGÖZ / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü)
Dünyadaki motorlu taşıtların yarısı, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu orta gelirli ülkelerde bulunmasına karşın, trafikteki ölümlerin % 80’i bu ülkelerde meydana gelmektedir[1]. Bu durum, ülkemizde trafik güvenliği konusunda detaylı analizlere ve bilimsel temellere dayalı çözüm önerilerine olan ihtiyacı ortaya koymaktadır.
Trafik kaza nedenleri ayrıntılı olarak incelendiğinde, her ne kadar sürücü ve yaya kusurlarının öne çıktığı görülse de, teknik yönden kusurlu araç ve aksamlar, doğrudan veya dolaylı olarak trafik kazalarını etkilemekte, kaza sonucu ölüm veya yaralanma oranlarını artırmaktadır. Ülkemizde gerçekleşen trafik kaza istatistiklerine bakıldığında ise, araç kaynaklı kazaların % 59’una lastik kusurlarının neden olduğu görülmektedir[2]. Bu oran Almanya’da % 37, Finlandiya’da % 19, ABD’de % 11, İsviçre’de % 9’dur [3]. Bu açıdan ülkemizde, yeni lastiklerin piyasaya arzında ve kullanılmış lastiklerin kaplanarak yenilenme aşamalarında Piyasa Gözetimi ve Denetimi (PGD) faaliyetlerinin etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Lastik Kaplama Nedir?
Lastik kaplama, aşınan lastik yüzeyinin çeşitli mekanik ve ısıl işlemler (soğuk veya sıcak kaplama yöntemleri) ile yenilenerek, teknik olarak lastiğin herhangi bir performans kaybına uğramadan geri kazanılmasıdır. Günümüzde kullanılmış lastikler kaplanırken ağırlıklı olarak soğuk kaplama yöntemi kullanılmaktadır. Soğuk kaplama metodunda uygulanan işlem adımları aşağıda yer almaktadır:
• İlk olarak kullanılmış lastik görsel muayenenin yanı sıra çeşitli ekipmanlarla da incelenerek lastiğin kaplanmaya uygun olup olmadığı tespit edilir.
• Kaplama için uygun olan lastiğin temas yüzeyi ve yıpranmış bölgeleri raspalama adı verilen işlemle pürüzsüz hale getirilir.
• Lastik üzerindeki açılma ve çatlak gibi deformasyonlar dolgu malzemesiyle tamir edilerek lastik gövdesinin mukavemeti artırılır.
• Kaplanacak gövde ile sırt arasında “cushion-gum” adı verilen özel katman kullanılarak yapıştırma işlemi gerçekleştirilir.
• Soğuk sistemde esnek kalıp diyebileceğimiz zarflar içerisine geçirilmiş lastik gövdesi bir otoklav içerisine yerleştirilerek belirli sıcaklık ve basınç ortamında gövdeye zarar vermeden pişirilir. Böylece yapıştırma sonrasında lastik gövdesi ve sırtın birbirine kaynaşması sağlanır.
• Süreç sonunda son gözden geçirme işlemi ile kaplama uygulaması tamamlanır[4].
Lastik gövdesinin defalarca kaplanıp, ekonomiye kazandırılması ile atık lastik miktarının azaltılması sağlanmaktadır. Böylece petrole dayalı bir ürün olan kauçuk ihtiyacı azalmaktadır.
Ülkemizde ve Dünyada Lastik Kaplama Sektörü
Binek ve hafif ticari araçlarda yeni lastik maliyetlerinin düşük olmasından dolayı bu araçlarda kaplanmış lastik kullanım oranı düşüktür. Ancak ticari araç lastiklerinde ise kaplama maliyeti, yeni lastik fiyatının %30-40’ına kadar düşebilmektedir[5]. Bu nedenle ağır tonajlı kamyon ve otobüs gibi ticari taşıtlarda kaplanmış lastikler daha fazla tercih edilmektedir.
Ülkemizde ticari taşıtlarda kaplama lastik kullanım oranı % 25 civarındadır. Oysa bu oran otomotiv endüstrisinde başı çeken Avrupa ve Kuzey Amerika pazarında % 50’ye kadar çıkmıştır.
Günümüzde Türkiye’deki kaplama lastik imalatı ağırlıklı olarak ufak atölyelerde, uygun olmayan koşullarda, belgesiz olarak yapılmaktadır. Sektörün, ilgili yasal düzenlemeler doğrultusunda yapılan etkin PGD faaliyetleri sayesinde daha profesyonel üretim sistemleri ile orta ve uzun vadede gelişme göstereceği ön görülmektedir.
Şekil 1. Ülkemizde ve Dünyada Lastik Kaplama (Kaynak: Lastik Kaplamacıları Derneği)
İlgili Mevzuat ve Uygulamalar
Kaplama lastiklerle ilgili olarak Birleşmiş Milletler - Avrupa Ekonomik Komisyonu (UN/ECE) tarafından 1998 yılında R-108 ve R-109 teknik düzenlemeleri* yayımlanmıştır. Böylece piyasada kullanılmakta olan kaplama lastiklerin imalat aşamasında insan sağlığı, can ve mal güvenliği, çevresel faktörler gözetilerek, yeni lastik imalatında olduğu gibi belirli bir kalite seviyesinin yakalanması hedeflenmiştir.
Ülkemizde ise 24 Temmuz 2008 tarihli ve 26946 sayılı Resmi Gazete’ de “Motorlu Taşıtlar Ve Römorklarının Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastikleri İmalatının Uygulaması İle İlgili Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğe göre 2009 yılından itibaren kaplama lastik imalatçılarının R-108 veya R-109 teknik düzenlemeleri kapsamında Tip Onayı Belgesi’ne sahip olması, piyasaya arz edilecek kaplanmış lastiklerde ilgili mevzuat çerçevesinde ürün üzerinde “E” işaretinin bulunması zorunlu hale getirilmiştir.
*R-108: Motorlu Araçlar ve Römorkları İçin Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastiklerin İmalatının Onayı İle İlgili Teknik Düzenleme
R-109: Ticari Araçlar ve Römorkları İçin Kaplanmış Havalı (Pnömatik) Lastiklerin İmalatının Onayı İle İlgili Teknik Düzenleme
Sektörde Gerçekleştirilen PGD Faaliyetleri
Karayolu Trafik Güvenliği Stratejisi Eşgüdüm Kurulu’nun 30 Mayıs 2012 tarihli toplantısında kabul edilerek 2012/16 sayılı Başbakanlık genelgesi ile yayımlanan Trafik Güvenliği Stratejisi ve Eylem Planı’nda, ülkemiz karayollarında meydana gelen trafik kazalarının önlenmesi, trafik kazalarından kaynaklanan ölüm ve yaralanmaların azaltılması amacıyla eğitim, denetim, altyapı ve sağlık konusunda, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görev alanları belirlenmiştir. Bakanlığımız sorumluluk alanında bulunan motorlu taşıtlar ve aksamları ile ilgili olarak taşıt güvenliği konusunda, güvenli üretim yapılması için gerekli her türlü önlemin alınması gerektiği vurgulanmıştır [6].
2012 yılında düzenlenen II. Lastik ve Can Güvenliği Panel ve Çalıştayında ve sektörle ilgili olarak Bakanlığımızın, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, özel sektör temsilcilerinin paydaşı olduğu toplantılarda, ülkemizde 300’e yakın merdiven altı olarak tabir edilen, Tip Onay Belgesi’ne sahip olmadan üretim yapan lastik kaplama atölyesinin bulunduğu belirtilmiş; bu firmaların ilgili mevzuata ve asgari güvenlik şartlara uygunluğunun denetlenmesi konusu gündeme gelmiştir [7].
Genel Müdürlüğümüz tarafından ülke genelinde geçtiğimiz yıl başlatılan ve devam eden denetimlerde 50 ilde toplam 245 firmada inceleme yapılmıştır. Bu firmaların sadece 17’sinin Tip Onayı Belgesi’ne sahip olduğu, 141 firmanın belgesinin bulunmadığı, 19’unun yönetmelik dışı olduğu tespit edilmiştir. İhbar sonucu yapılan denetimlerde ise 68 firmanın adreste bulunmadığı, faaliyetine son verdiği veya lastik kaplama faaliyetinde bulunmadığı belirlenmiştir.
Şekil 2. Denetim Sonuçlarına Göre Firma Durumu
*Faaliyetine son veren, başka bir firmaya devreden ve ihbar sonucu yapılan denetimlerde adreste bulunmayan, lastik kaplama işi yapmadığı tespit edilen firmaları ifade etmektedir.
Denetim sonuçları il bazında incelendiğinde ise, ülkemizdeki karayolu ağı ve taşıt sayısındaki yoğunluğa paralel olarak büyükşehirlerde imalatçı firma sayısının oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bu illerde yer alan rekabet gücü zayıf, üretim sistemleri mevcut standartları karşılayamayacak olan firmaların daha kolay bir araya gelerek, teknik mevzuata uygunluk açısından kümelenme ve işbirliği teşviklerinden yararlanabileceği düşünülmektedir.
Tablo 1. Denetim Yapılan Firmaların Ülke Genelinde Dağılımı
Ayrıca Genel Müdürlüğümüz tarafından organize edilen, Sanayi Genel Müdürlüğü, TSE, KOSGEB ve sektör temsilcilerinin katılımı ile 26 Eylül 2013 tarihinde yapılan Kaplama Lastik Sektörü Değerlendirme Toplantısında, ilgili mevzuat kapsamında belgelendirme, test süreçleri ve Bakanlığımızın sektöre yönelik teşviklerinden bahsedilmiştir. Söz konusu toplantıya ilişkin sunumlar ve toplantı bilgilerine aşağıdaki adresten ulaşılabilir:
http://sug.sanayi.gov.tr/NewsDetails.aspx?newsID=8068&lng=tr
