Blog / Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Çalışmaları ve Küme Destek Programı
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Çalışmaları ve Küme Destek Programı
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda kümelenme politikası çalışmaları üç ana unsur altında eş zamanlı olarak yürütülmüştür
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Çalışmaları ve Küme Destek Programı
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2008 yılından itibaren 9. Kalkınma Planı (2007-2013) eylem planlarında yer alan tedbirler kapsamında, kümelenme politikalarının oluşturulması ve geliştirilmesine ilişkin çalışmalar başlatılmıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı politika çalışmaları ile eş zamanlı olarak Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülen “Ulusal Kümelenme Politikası Geliştirilmesi Projesi” kapsamında oluşturulan çalışma gruplarında paydaş olarak yer almıştır.
Kümelenme; işletmelerin kendi aralarındaki ve paydaş kamu-özel kuruluşları ile oluşturacakları işbirliği ağları, ortaklıklar ve platformlar yoluyla bölgesel ve ulusal rekabetçiliğin artırılmasında etkin bir rol üstlenmektedir. Devlet, kümelenme girişimlerinin ortaya çıkarılması ve etkinliğinin artırılması için önlemler (yasal ve idari) almaktadır. Ulusal ve bölgesel destek mekanizmaları oluşturarak katalizör rolü oynamaktadır. Yapılan çalışmalar neticesinde kümelenme politikası ile ilgili çerçeve koşullar belirlenmiştir.
Bu kapsamda;
• Kümelenme ve kümelenme potansiyeline ilişkin bilinçlendirme yapılması,
• İşbirliğinin ve bilgi alışverişinin teşvik edilmesi için destek mekanizmasının geliştirilmesi,
• Özel sektör liderliğinin teşvik edilmesi,
• Özel olarak sektörlerin değil; faaliyetlerin, kümelenmelerin ve ağ yapılarının desteklenmesi,
• Bütün faaliyetlerde belirli bir kapasite oluşturulmasının hedeflenmesi, öngörülmüştür.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda kümelenme politikası çalışmaları üç ana unsur altında eş zamanlı olarak yürütülmüştür.
1-Bilinçlendirme ve farkındalık oluşturma: Bu kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK) işbirliğinde hazırlanan Türkiye genelinde farkındalık oluşturulması amacıyla OSB yönetimlerinin katılım sağladığı kümelenme ve yenilikçilik konulu eğitim programı Ekim 2008 tarihinde düzenlenmiştir.
Çeşitli seminer ve konferanslara katılım sağlanarak mevcut uygulamalar ile dünya uygulamaları paylaşılmıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca AB fon kaynaklı olarak yürütülen ve tamamlanan “Şanlıurfa Sanayinin Yeniden Yapılandırılması Projesi” kapsamında kümelenmeyi meydana getiren özel sektör, akademi ve kamu temsilcilerinden oluşan katılımcılara yönelik olarak uluslararası uzmanlar ile kümelenme konusunda bilgilendirme toplantıları yapılmıştır.
Ayrıca, Bakanlık ve kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi amacıyla ilgili personele, akademi üyelerine ve çeşitli kurum temsilcilerine kümelenme konusunda eğitim programları düzenlenmiştir. Türkiye genelinde kümelenme konusunda farkındalık oluşturulması amacıyla “Kümelenme Broşürü” hazırlanarak dağıtımı yapılmıştır.
2-Uygun ortamların oluşturulması: Kümelenmelerin oluşması ve gelişmesi aşamalarında en önemli unsurlardan birisi aktörler arası güvenin tesis edilmesidir. Kümelenmeyi engelleyici faktörlerin belirlenmesine, işbirliği kültürünün gelişmesini engelleyen unsurların ortadan kaldırılmasına ve güven ortamının yaratılmasına yönelik çalışmalar süreklilik arz etmektedir.
3-Destek mekanizmalarının tasarlanması ve uygulaması: Bu doğrultuda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile işbirliği içinde Ulusal Küme Destek Programı hazırlanmıştır.
Türkiye genelinde küme geliştirmeyi desteklemek amacıyla ulusal ve uluslararası uzmanlardan oluşan ekip tarafından hazırlanan “Uygulamalı Küme Geliştirme Kılavuzu” yayımlanmıştır. Rekabetçilik ve Yenilikçilik Alanlarında Küme Destek Programı Geliştirilmesi Projesi: Programın amacı: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı için bir küme destek programının geliştirilmesi ve Bakanlığın anılan programın tasarlanması ve uygulanmasına yönelik kurumsal kapasitesinin güçlendirilmesidir. Proje kapsamında üç ana eksende çalışmalar yapılmıştır.
1. Küme Destek Programı’nın Geliştirilmesi
2. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Kurumsal Kapasitesinin Geliştirilmesi
3. İzleme ve Değerlendirme Araçlarının Tasarlanması. Proje kapsamında ilk olarak, dünyada uygulanan küme destek programları konusundaki deneyimler (Fransa, İngiltere, İtalya, Almanya, Çek Cumhuriyeti, İspanya, Finlandiya, Güney Kore, Japonya vb.) analiz edilmiştir. Proje iş planı çerçevesinde, saha analizleri yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Aralık 2010 ve Ocak 2011 tarihleri arasında 17 ilde (Ankara, İzmir, Eskişehir, Konya, Bursa, Kocaeli, Denizli, Muğla, Tekirdağ vb.) saha analiz çalışmaları yapılmıştır.
Saha analiz çalışmalarında aşağıdan yukarı bir yaklaşımla; süreci anlamak, eksiklikleri giderici önlemler almak, Küme Destek Programı’na başvuracak kurum ve kirilişların ihtiyaç ve kabiliyetlerini ortaya çıkarmak ve yerelin nabzını tutarak merkezi destek şekillendirmek amaçlanmıştır.
Muhtemel başvurucuların kabiliyetleri ise, mali ihtiyaç (örneğin, finansman seviyesi), tasarım (örneğin, küme yol haritası hazırlama) ve proje yönetimi (örneğin, küme yol haritası uygulama) gibi konulardaki kapasitelerini ölçmek amaçlı dikkate alınmıştır. Yaklaşık 100 kişi ile birebir görüşme ve yaklaşık 300 kişinin katılımıyla saha çalışma toplantıları düzenlenmiştir. 40 bine yakın veri noktasının analiz edildiği çalışmalar neticesinde küme destek programının tasarımına etkisi olabilecek önemli hususlar tespit edilmiştir.
Saha çalışmalarında, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Ulusal Küme Destek Programı hazırlıkları içinde olması, görüşülen kişi ve kurumlarda ciddi bir memnuniyet oluşturmuştur. Program tasarım ve hazırlık aşamasında yerel paydaşların konuya ilgi duymaları, yeterli ve etkin bir şekilde katılım sağlamaları analiz çalışmaları çıktılarına önemli katkılar sağlamıştır.
Saha analizleri sonucunda; program analiz çıktıları doğrultusunda,
• Küme Destek Programı kapsamında desteklenebilecek faaliyet tipleri (uygun faaliyetler),
• Program kapsamında sağlanacak küme destek finansmanı yöntemi,
• Program’a başvuru şekli ve yöntemi tasarlanmıştır.
Yapılan çalışmalarda kümelenme konusunda Türkiye sathına yayılmış ciddi bir farkındalık olmakla beraber, farkındalığın her zaman eşit düzeyde bilgi birikimi ile desteklenmediği de gözlemlenmiştir. Bu itibarla, Küme Destek Programı’nın bilinçlendirme etkinlikleri ile sunulması planlanmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uygulanacak olan Küme Destek Programı stratejik “seçimlere” dayalı bir anlayışla geliştirilmiştir. Saha analiz raporunun hazırlanmasında istatistiksel analiz metotları kullanılmıştır.
Yapılan araştırmalar ve saha çalışmaları, Program’ın tasarımına yönelik önemli bulgulara ulaşılmasını sağlamıştır. Çalışma gruplarındaki değerlendirmeler ve tartışmalar, dört ana faaliyet grubu altında 44 alt faaliyeti içeren bir liste üzerinden yapılmıştır. Çalışma, farklı istatistiki yöntemlerle desteklenerek bu çerçevede faaliyet grupları oluşturulmuştur. Tematik alt başlıklar altında özetlenen bulgular, tematik alanların birbirleriyle ilişkisi de dikkate alınarak “Kabiliyet ve Yetenekler” ve “Öncelik, Eş Finansman ve Başvuru” eksenleri çerçevesinde değerlendirilmiştir.
Bu değerlendirmenin amacı ise hedef kitlenin yetenek ve öncelikleri doğrultusunda Küme Destek Programı’nı tasarlamaktır. Desteğin tasarımında temel olarak; – Bölgesel teşvikler veya işbirliğine yönelik diğer teşvik kullanımları ile belli bir rekabetçilik ve sürdürülebilirlik potansiyeline sahip küme girişimlerinin hedef kitle olarak ele alınması,
– Kümelerin münferit projeler çerçevesinde değil; stratejilerini belgeleyen, faaliyet ve projelerini gösteren beş yıllık bir iş planı çerçevesinde desteklenmesi,
– Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın katılımcı rol üstlenmesi,
– Ülkemizin gelişim sürecinde önemli misyon üstlenmiş, akil kişilerden oluşan jüri değerlendirmesinin öne çıkarılması,
– Verilen desteğin izlenerek program sonuçlarının bir sonraki destek sürecine yansıtılmasının zorunlu hale getirilmesi, hususları dikkate alınmıştır.
Küme Destek Programı’nın stratejik tasarımı kapsamında belirli bir rekabet edebilirlik ve sürdürülebilirlik potansiyeline sahip kümeler hedeflenmiştir. Yapılan saha çalışmalarında ise gelişen ve olgun kümelerin iş planlarının, bütünsel bir yaklaşımla finanse edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, Küme Koordinasyonunu, Farkındalığını ve Etkinliğini Geliştirme; Faktör Koşullarını ve Piyasalarını Geliştirme; Verimlilik Artırıcı Uygulamalar ve İnovasyon olmak üzere dört ana eksende ve iş planı çerçevesinde destekler sağlanacaktır. Kümelerin, Küme Koordinasyonunu, Farkındalığını ve Etkinliğini Geliştirme faaliyetleri kapsamında maddi desteğe ihtiyaç duyacağı açıktır.
Özellikle küme koordinasyonuna yönelik profesyonel bir küme koordinasyon ekibi kurulması gibi faaliyetlerin kamu tarafından finanse edilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan, küme markasının geliştirilmesi, kümelerin uluslararasılaşması, kümelerin diğer kümelerle işbirlikleri kurması ve sofistike analizlerin yapılması gibi faaliyetler yine kamu desteğine ihtiyaç duyulan faaliyetler arasındadır.
Kümenin stratejik bilgi kaynaklarına erişim kabiliyetini artıracak faaliyetlerin de küme koordinasyonunu sağlayacak yapı kapsamında ele alınması önerilmiştir; çünkü kümelerin stratejik bilgi kaynaklarına ulaşacakları yapıların halihazırda birçok yerde faaliyet gösterdiği ancak arz ve talebin optimal bir noktada birleşmediği gözlenmektedir. Dolayısıyla, küme koordinasyon ekibinin küme ile bu tür yapılar arasında işlevsel bir köprü görevi görmesi sağlanırsa, ek bir harcama ve/veya finansman sağlanmadan bu ihtiyaç giderilecektir. Faktör Koşullarını ve Piyasalarını Geliştirme grubu altında yer alan işgücü koşullarının ve piyasalarının geliştirilmesine yönelik faaliyetler; temel işgücü, nitelikli işgücü ve ileri nitelikli işgücü başlıkları altında gruplandırılmıştır.
Genel eğilim, özellikle olgun kümeler için, ileri nitelikli işgücü piyasalarının geliştirilmesinin daha öncelikli bir faaliyet olduğunu göstermiş olmakla beraber, sektöre göre bazı durumlarda olgun kümeler için de temel ve nitelikli işgücü piyasalarını bir öncelik haline getirebilmektedir. Sanayi Stratejisi Belgesi’nin genel amacında nitelikli işgücüne yapılan atıf, Küme Destek Programı’nın muhakkak suretle nitelikli işgücü piyasalarını geliştirmeye yönelik küme faaliyetlerini desteklemesini gerektirmektedir. Dolayısıyla, stratejik tasarım düzeyinde nitelikli ve ileri nitelikli işgücü piyasalarını geliştirmeye yönelik faaliyetler, Program açısından uygun faaliyet olarak addedilmiştir.
Temel işgücü piyasalarının geliştirilmesine yönelik faaliyetler de Program kapsamı dışında bırakılmamalıdır, bu tür faaliyetlerin desteklenip desteklenmeyeceğine küme iş planlarının bütünselliği çerçevesinde karar verilecektir. Özetle, nitelikli ve ileri nitelikli işgücü piyasalarının desteklenmesi stratejik, temel işgücü piyasalarının desteklenmesi ise taktiksel bir tasarım unsuru olarak görülmektedir. Yine bu faaliyet grubu altında yer alan, hammadde kalitesinin yükseltilmesi, hammadde maliyetlerinin düşürülmesi ve ortak fiziki altyapının geliştirilmesine yönelik faaliyetlerin de Program kapsamında desteklenmesi planlanmaktadır. Verimlilik Artırıcı Uygulamalar grubunda yer alan faaliyetlere verilen öncelik seviyeleri genelde ilgili sektörün ihtiyaçlarına göre değişiklik göstermektedir.
Bu faaliyet grubu altında yer alan ve çevresel sürdürülebilirlik konusuyla yakından ilgili olan yenilenebilir enerji programları, enerji verimliliği programları ve endüstriyel ortak yaşam projeleri; Program’ın stratejik tasarımı ile tutarlı bir şekilde desteklenecektir. Bu üç konu sürdürülebilir rekabetçiliğin olmazsa olmaz unsurları haline geldiğinden Küme Destek Programı’nda da bu çerçevedeki faaliyetler uygun faaliyet olarak addedilmiştir. Buna ek olarak, tedarikçi geliştirme programlarının, ortak hammadde veya ara malı teminine yönelik organizasyonların, üniversitesanayi işbirliğine yönelik çalışmaların da verimlilik artırıcı faaliyetler arasında yer alması öngörülmüştür. Yenilik Faaliyetleri kapsamında verilecek desteklere değinmeden önce ‘yenilik’ tanımına bakılacak olursa;
Ar-Ge Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu’na göre yenilik, “Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen, mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan süreçleri ve süreçlerin neticelerini” ifade eder. Günümüzde, ürün ve hizmet kalitesinin artırılması, maliyetlerin azaltılması ve yeni ürün/hizmetlerin geliştirilmesiyle çeşitlilik oluşturulması; rekabet avantajı sağlayabilmek için bir zorunluluk haline gelmiştir. Yeniliğin, ekonomik büyümenin, artan istihdamın ve yaşam kalitesinin anahtarı olduğu, gerçeğinden hareketle, kümelerin yenilikçilik kapasitesini artıracak her türlü faaliyete, Küme Destek Programı’nın uygun faaliyetler listesinde yer verilmiştir.
Özellikle gelişen ve olgun kümeleri hedefleyen bir küme destek programı açısından ve Sanayi Strateji Belgesi’nin çizdiği genel çerçeve doğrultusunda yenilik faaliyetleri vazgeçilmez hatta “olmazsa olmaz” faaliyetler arasında yer almaktadır. Sonuç olarak, Küme Destek Programı oluşturulurken ulusal ve uluslararası küme başarı hikayelerinin yanı sıra, yaşanan tecrübelerden yararlanılmıştır. Hedef kitlesi çok geniş olan Program, aşama aşama oluşturulurken odak grup toplantıları yapılarak; kamu, üniversite, özel sektör, sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin, konu hakkında deneyim sahibi kesimlerin görüş ve önerileri alınarak hazırlanmıştır. Tüm küme aktörlerinin yararına sunulacak olan Program hazırlanırken bilimsel yöntemler kullanılmış olup objektif kriterlere uygun olarak, ülkemiz kültürel yapısı ve karakteristikleri çerçevesinde tasarlanmıştır.
İzleme ve değerlendirme sürecinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için belirli performans kriterleri oluşturulmuştur. Söz konusu kriterler doğrultusunda, belirli bir rekabet edebilirlik ve sürdürülebilirlik düzeyine sahip kümelerin seçilmesi ve değerlendirilmesi kolaylaşacaktır. Ayrıca, programın geneline yönelik hazırlanan izleme ve değerlendirme süreciyle, Küme Destek Programı’nın güncellenerek geliştirilmesi ve bu doğrultuda politikaların şekillendirilmesine girdi sağlanması amaçlanmıştır. Böylece, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilecek Küme Destek Programı’nda, kümelerin desteklenmesi, izleme ve değerlendirilmesi, ülke ekonomisine etkisinin analiz edilmesi süreci bir bütün olarak ele alınmıştır.
