Blog / Kümelenme Sürecine Kamu Müdahalesi: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Küme Destek Programı
Kümelenme Sürecine Kamu Müdahalesi: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Küme Destek Programı
Günümüzde, kalkınma aktörlerinin bireysel olarak faaliyet göstermelerinin, devlet otoriteleri tarafından konulan ekonomik stratejilerin uygulanması ve hedeflere ulaşılmasında yetersiz kaldığı fark edilmiş, en azından aktörler arasında iletişimin olması gerektiği ortaya çıkmıştır.
Kümelenme Sürecine Kamu Müdahalesi: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Küme Destek Programı
R ekabet gücüne odaklı, yenilikçilik hedefli kalkınma modeli: Kümelenme Günümüzde, kalkınma aktörlerinin bireysel olarak faaliyet göstermelerinin, devlet otoriteleri tarafından konulan ekonomik stratejilerin uygulanması ve hedeflere ulaşılmasında yetersiz kaldığı fark edilmiş, en azından aktörler arasında iletişimin olması gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu noktada, söz konusu yalın iletişimin işbirliğine, işbirliğinin ise somut kazanımlara dönüşebilmesinde kümelenme devreye girmiş, kalkınma aracı olarak, devlet otoritesi tarafından desteklenme eğilimi yaygınlaşmıştır.
Avrupa Birliği bu noktada rekabetçi ve yeniliğe dayalı ekonomilerin oluşturulması için kümelenmeyi bir kalkınma aracı olarak görüp, yedinci Çerçeve Programda “Regions of Knowledge” destek mekanizması ile kümelere 126 milyon Avro gibi ciddi bir bütçe ayırmıştır. Avrupa Küme Politikası Grubu, 2008 yılında Avrupa’daki küme destek programlarını değerlendirmiştir ve şu sonuçlar ortaya çıkmıştır:
1. Küme programları politika yapıcıların uygulamaya devam etmeleri gereken önemli ve güçlü araçlardır.
2. Avrupalı politika yapıcılar kümelerin rollerini görmezden gelme lüksüne sahip değillerdir ve ekonomi politikalarını modernize etmede ve geliştirmede kümelerin potansiyellerini aktif bir biçimde araştırmalıdırlar.
3. Avrupa’daki politika yapıcılar son yıllarda giderek küme temelli ekonomi politikasının potansiyeline ilgi duymaya başlamışlardır. Rekabet edebilirliği güçlendirmek için hükümetler, özel sektörü ve üniversiteyi bir araya getirecek yeni bir modele ihtiyaç duymuştur.
Kümeler böylesi ortak çabalar için doğal bir platformdur. Avrupa artık, krizden çıkma sürecinde kümelenmenin arz ettiği önemin farkına varmıştır. Avrupa’da sanayi çalışanlarının % 38’i bölgesel olarak yoğunlaşmış kümelerde istihdam edilmektedir. Küme içerisinde yer alan şirketlerin verimlilik ve yenilikçilik seviyelerindeki artış son yapılan araştırmalarda oldukça belirginleşmiş; ekonomik refahı artıran kümelenmenin ekonomi stratejilerinde merkezde rol alması gerektiği ortaya konmuştur.
2- Asya Kalkınma Bankası “iş ve rekabet gücü alanında kümelere dayalı kalkınmanın, geçtiğimiz on yılda giderek daha fazla ilgi çeken bir konu haline geldiği” tespitinde bulunarak kalkınmada kümelenmenin Asya’da da önemli bir araç olduğunu ifade etmiştir.
3 İngiltere Sanayi Bakanlığı web sitesinde konuya ilişkin özetle şu ifade kullanılmıştır “Firma kümeleri ve yetenekli çalışanlar, bölgelerde ekonomik büyümeyi açıklayan anahtar kavramlardır.”
4 Kümelenme bir iktisadi değer oluşturma sürecidir Küme, “Belirli bir iktisadi değerin oluşmasına yönelik, birbirleriyle etkileşim içinde faaliyet gösteren firma, kurum ve kuruluşların meydana getirdikleri sektörel yoğunlaşmalar” olarak ifade edilebilir.İlk başta akla gelen ve birçok küme tanımında yer alan coğrafi yakınlık ifadesi ya da coğrafi sınırlar, coğrafi ölçeğin küçülebilmesi durumunda, bazı kümelerin tanımlanmasında sorun teşkil edebileceğinden, politika yapıcılar tarafından dikkatle irdelenmelidir.
5 Diğer bir husus ise bu yoğunlaşmaların doğal veya tesadüfi şekilde ortaya çıkmalarıdır. Örneğin doğal kaynaklara ve hammaddeye yakınlık, kültürel gelenek ve yerelin geçmişi bu doğal birlikteliklerin sebepleri olabilir. Kümeler doğal bir süreç içerisinde oluşuyor olmakla beraber, söz konusu sektörel yoğunluğun oluşturduğu iktisadi değeri en çoklayacak etkileşim, aynı doğallık ve seyirde gelişmemekte, sadece kümenin varlığı, ekonomik refaha ulaşıma istenen katkıyı sağlamamaktadır. Kümelenme kavramı ise tam olarak bu noktada devreye girmekte olup, en yalın ifadeyle küme aktörleri arasındaki etkileşimi hem niceliksel hem de niteliksel olarak artırmaya/ güçlendirmeye yönelik bir süreç olarak tanımlanabilmektedir. Dolayısıyla, küme ile kümelenme arasındaki temel fark, kümenin bir olguyu, kümelenmenin ise bir süreci, bir iktisadi değer oluşturma sürecini ifade etmesidir.
6 Bu noktada iktisadi değeri oluşturmada kümelenme, verimliliği artıran, yenilikçiliği teşvik eden, yatırımları çeken, araştırmaya yönlendiren, endüstriyel tabanı güçlendiren, özel ürünler ve hizmetler geliştiren ve bunları kalkınma becerileri için odak haline getiren sürecin bütünüdür. Kümelenme sürecine kamu müdahalesi Her ne kadar yoğunlukların doğal nedenlerle kendiliğinden oluştuğunu kabul etsek de, çoğu zaman bu yoğunlukların kümelenme sürecini başlatabilmesi ya da başladıktan sonra sürdürülebilmesi çeşitli piyasa aksaklıkları nedeniyle sekteye uğramaktadır.
7 Kamu müdahalesi, bu noktada iki yönlü devreye giren, yoğunlaşmaları kümelenme sürecine, kümelenme sürecine başlayan yoğunlukları ise sürdürülebilir kümelere taşıyan bir yöntemdir. Bu yöntemin uygulaması ise ortak paydada kümelerin desteklendiği kamu programları olarak farklı farklı adlarda ortaya çıkmaktadır: Çek Cumhuriyeti – İşbirliği Programı (The Cooperation Programme), Finlandiya - Mükemmeliyet Merkezleri Programı (The Centre of Expertise Programme), Almanya – Lider Kümeler Programı (Spitzencluster Program), Fransa - Rekabetçi Kümeler Programı (Competitiveness Programme) vb. Son on yılda, kümelenme tabanlı ekonomik kalkınma modeli yaygınlaşmış, 75’in üzerinde ülkede kümelenme ile ilişkili programlar uygulanmaya başlanmış ve kümelenme sürecine kamu tarafından müdahaleler gerçekleştirilmiştir.
Ülkemizde de yapılan son çalışmalarda ortaya çıkan, kümelenme konusunda artık sözün bittiği yere gelinmiş olmasıdır. Saha çalışmalarında da dikkat çeken, Türkiye sathına yayılmış, kümelenme konusunda ciddi bir farkındalığın oluştuğu ancak bu entelektüel farkındalığın somut yansımalarının yetersizliği olmuştur. Bu çerçevede ülkemizde toplanan ya da toplanmaya çalışılan sektörel yoğunluklar için kümelenme sürecini tetikleyecek bir ulusal destek programına ihtiyaç duyulmuştur. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Müdahalesi: Küme Destek Programı 2011–2014 Türkiye Sanayi Stratejisi’nin genel amacı, “Türk sanayisinin rekabet edebilirliğinin ve verimliliğinin yükseltilerek, dünya ihracatından daha fazla pay alan, ağırlıklı olarak yüksek katma değerli ve ileri teknolojili ürünlerin üretildiği, nitelikli iş gücüne sahip ve aynı zamanda çevreye ve topluma duyarlı bir sanayi yapısına dönüşümü hızlandırmak” olarak belirlenmiştir.
Sanayi Stratejimizde olduğu gibi rekabet edebilirlik gücü ve ileri teknolojili ürünlerin üretimi, günümüzde birçok ülkenin stratejisinde de yer almaktadır. Almanya’nın 2020 İleri Teknoloji Stratejisi’nde amaçlanan, Almanya’yı yüksek katma değerli ve ileri teknolojili ürünlerin üretiminde piyasa lideri konumuna getirmek, sanayi ile bilimin işbirliğini desteklemek ve inovasyon için genel koşulların durumunu iyileştirmektir. Stratejideki amaca ulaşmak için Almanya Federal Hükümeti tarafından kümelenme odaklı devlet destekleri uygulamaya konulmuş, Almanya’da kümelenme, stratejinin genel amacına ulaşılmasında kullanılan bir kalkınma aracı olmuştur.
Ülkemizde de Sanayi Stratejisi ile hedeflenen sanayi yapısına dönüşümü hızlandıracak araçlardan birisi kümelenmedir. Bu çerçevede 2012 Yılı Programı Tedbir 22’ de belirtildiği üzere Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından rekabetçilik ve yenilik alanlarında ulusal kümelerin desteklenmesine yönelik “küme destek programı” uygulanacaktır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (BSTB) Tarafından Tasarlanan Küme Destek Programı Desteğin Muhatabı Söz konusu tedbir kapsamında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca kümelenme sürecinde özel sektör, kamu kurum ve kuruluşları ile üniversitelerin oluşturdukları birlikteliklerin desteklenebilmesi için destek programı tasarlanmıştır.
Tasarlanan programda desteğin muhatabı, başvuru aşamasında, kümelenme sürecinde başrollerde olması gereken üniversite, firmalar ve ilgili kurum veya kuruluşların oluşturacağı ve başvuru dokümanlarında yer alan küme girişimi birlikteliği formu imzalanmak suretiyle oluşacak birliktelikler, destek aşamasında ise bu birlikteliğin oluşturacağı kümelenme teşebbüsü olarak adlandırılan tüzel kişiliktir. İncelenen Avrupa örneklerinde kümelerin hukuksal yapılarının değişkenlik gösterdiği, her ülkenin kendi mevzuatına göre kurulan derneklerin, vakıfların, şirketlerin, kamu-özel sektör ortaklıklarının kümelere hukuki kimlik kazandırdığı görülmüştür.
Bu serbestlik kümelerin kendilerini ifade edebilme ve amaçlarına ulaşmada izleyecekleri yoldan kaynaklanmaktadır. Ticari faaliyetlerde bulunacak bir küme için pekâlâ dernek vasfı yetersiz kalabilecektir. Almanya ve Avusturya’da birçok gelişmiş küme ve yetenek ağı artık karma (hibrit) yapılanmalar kullanmakta olup, kâr amacı gütmeyen aktiviteler (konferans ve eğitim gibi) dernek ya da vakıflar aracılığı ile yürütülmekteyken, ticari etkinlikler ise ortaklığın limitet şirketi üzerinden gerçekleştirilmektedir. Tasarlanan programda da küme oluşumlarına hukuki yapılarını kurarken ülkedeki yasal tüzel kişilikler çerçevesinde serbestlik benimsenmiştir.
Jüri Sistemi Küme girişimi birlikteliklerinin desteğe ulaşabilmesi öncesinde iki aşamalı bir değerlendirme tasarlanmıştır. Birinci aşamada, gerek Türkiye’de gerekse Avrupa’da uygulanan bağımsız değerlendirme yolu ile başvuruların değerlendirme rehberinde yer alacak kriterlere göre teknik, ekonomik ve sosyal değerlendirmesi yapılacaktır. İkinci aşamada ise, akademisyenler ile kamuda çalışanlar hariç özel sektör tecrübesi olan akil adamlardan oluşturulacak bir jüri tarafından ikinci bir değerlendirme yapılacaktır. Kamu desteklerinde bir ilk olacak olan akil adamlardan oluşan jüri değerlendirmesi, Avrupa örneklerinin incelenmesi sırasında gündeme gelmiş ve tasarlanan programda yerini almıştır. Jürideki akil adamlardan idari bir değerlendirme yapması değil; ülkenin ekonomik durumu hakkında yeterli bilgi düzeyine ve stratejik olarak doğru karar verme yetisine haiz olması, kümelenme kavramını bilmesi, hangi sektörlerde hangi kümelerin desteklenmesinin ülkemizin uluslararası rekabet edebilirliğini artıracağına karar vermesi beklenmektedir. İş Planı Odaklı Destekler: “Tek Destek, Birçok Proje” Tasarlanan destek programının ciddi ve aynı zamanda kamu desteklerinde yenilik arz eden özelliği, desteklerin proje bazlı değil, küme tarafından oluşturulacak iş planı odaklı olmasıdır. İş planının temel amacı, küme paydaşlarının, kümelenme sürecinde hangi hedefler için neleri nasıl ve ne zaman yapacağını belirlemesidir.
Bu destek yaklaşımı ile kümenin münferit projeleri değil, TEK BİR KÜME DESTEĞİ altında, iş planı kapsamında, belirlenen vizyona ulaşılmasında kümenin BİRÇOK projesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından desteklenecektir. Mevcut kamu desteklerinden farklı olan iş planı odaklı bu yaklaşım ile, öncelikle kümenin hedeflerini gerçekleştirmesi için ihtiyaç olan maddi bütünlük sağlanacaktır. Destek veren her kurumun destek süreçleri farklı farklı işletilmekte, dolayısıyla her proje için, faydalanıcılar farklı farklı bürokrasi ile karşı karşıya kalmaktadır.
