Blog / Ostim Kümelenme Çalışmalarının Ayak İzleri...
Ostim Kümelenme Çalışmalarının Ayak İzleri...
OSTİM KÜMELENME ÇALIŞMALARININ AYAK İZLERİ
Şüphesiz ki bugün belli bir mesafe aldığımız kümelenme çalışmalarına başlarken hareket noktamız öncelikle bölgesel ihtiyaç ve dinamiklerimizdi. Ancak bugün -gerek kümelenme çalışmalarımız gerekse yaygınlaşan çalışmalardan aldığımız derslerle- biliyoruz ki kümelenmeler ülke ihtiyaçlarının karşılanmasında ve geleceğinde önemli rol oynayan kalkınma modelleridir. Ulusal rekabet avantajı sağlayan sektör ve ürünlerin geliştirilmesinde uygun iklimi oluşturan bir altyapı niteliği taşıyan kümelenme çalışmalarının artık gerekliliğini tartışmak bir yana geliştirilmesi ve desteklenmesi için acil eylem planlarına konulması ve felsefesinin tüm ülkemizde yaygınlaştırılması kaçınılmazdır.
Bu gerçekten yola çıkarak bugün yapılanma aşamasını tamamlayıp “gelişmekte olan kümeler” olarak tanımlayabileceğimiz OSTİM kümelenmeleri deneyimimizi sizlerle Anahtar Dergisi vasıtasıyla kısaca paylaşıyoruz. Başlarken önümüzde örnek alacağımız ulusal örneklerin, destek ve teşviklerin olmadığı bir belirsizlik ortamında attığımız bu adımlar dileriz benzeri sanayi bölgeleri ve konuyla ilgili tüm paydaşlar için faydalı bir deneyim aktarımı olur. Bu paylaşım aynı zamanda, bugünkü deneyimlerimizi onların ayak izlerini takip ederek edindiğimiz, sanayimizin bugünlere gelmesinde emekleri olan “ruhu idealist, dimağı realist” bütün Türk girişimcilerine bir saygı duruşudur.
Elbette ki bölgesel imkânlarımız çerçevesinde bölgemize/sektörlerimize özgü ihtiyaçların peşinden giden adımlarımız bazen çamurlu yollarda duraksamış, bazen yan yollarda vakit kaybetmiş olabilir. Ancak hiç şüphe yok ki bu adımlar, geride, daha güçlü, daha rekabetçi, daha refah bir geleceğe doğru yürüyen bir milli sanayinin ayak izlerini bırakmaktadır. Geleceği Planlamak İçin Bugünün Gerçekleriyle Yüzleşmek: Başlangıç Noktamız OSTİM Rekabet ve Küme Analizleri Yaklaşık 6 yıl önce hazırladığımız, “OSTİM’de Faaliyet Gösteren Sektörlerin Uluslararası Rekabetçiliği” analizine başlarken çıkış noktamız - kavram ve konudan haberdar olmakla birlikte - sadece kümelenme çalışmaları gerçekleştirmek değildi. Temel soru/ sorunumuz “5.000 işletme 50.000 çalışanın 17 ana sektörde 139 işkolunda faaliyet gösterdiği; özellikle talaşlı imalat, makine, plastik kauçuk, elektrik elektronik gibi imalat alanlarının zaman içinde ana sanayi-yan sanayi ilişkisi içinde gelişerek savunma, makine, medikal, inşaat, enerji, ulaşım vb. hedef sektörlerde ihtisaslaştığı” sanayi bölgemizin uluslararası rekabet şartları içinde nasıl var olabileceği, geleceğe nasıl hazırlanacağı ve nasıl daha rekabetçi olacağı, bölge yönetimi olarak kaynaklarımızı ağırlıklı olarak hangi sektörlere yönlendirmemiz gerektiği yönündeydi.
Yaptığımız araştırma ve istişareler bizi, bu soruların cevabının verilebilmesi ve gelecek öngörülerinin yapılabilmesi için öncelikle bölgenin/ sektörlerin rekabet analizinin gerçekleştirilmesi sonucuna getirdi. Rekabet analizine başlarken bölgesel/ sektörel politikaları belirlemekle sorumlu olan yönetim olarak beklentilerimiz;
• Bölgesel/sektörel ihtisaslaşma kararlarına temel veri desteği,
• Bölgenin ve bölgede yoğunlaşmış sektörlerin ve rekabet avantajlarının belirlenmesi,
• Bölge geleceğinin planlanması için reel ve bilimsel dayanak oluşturması,
• Bölge yönetiminin var olan kaynaklarının planlanması için karar destek verileri sağlanması,
• Bölgenin mevcut altyapıyla ve kaynaklarıyla katma değeri yüksek yeni üretim alanları tespit edilmesi gibi ihtiyaçlarımıza cevap vermesiydi.
2007 yılında Ulusal Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) ile gerçekleştirilen analiz ve Çankaya Üniversitesi liderliğiyle yürütülen çalışmalar sonucunda bölge yönetimi olarak artık enerjimizi ve kaynaklarımızı yönlendirebileceğimiz bölgesel rekabet avantajına sahip olduğumuz yükselen stratejik sektörleri biliyorduk: İş ve İnşaat Makinaları, Savunma, Medikal ve Yenilenebilir Enerji. Rekabet Analizi Sonrası: Kümelenmeye Doğru... OSTİM Rekabet Analizi sonrasında bölge olarak ihtisaslaşacağımız, kaynaklarımızı yönlendireceğimiz hedef sektörleri seçtikten sonra bu sektörlerin geliştirilmesinde hangi modelin uygulayacağının tespiti de bizim için önemli bir ev ödeviydi. Yaygın algının aksine her rekabet analizi kümelenme çalışması ile bitmeyebilir.
Çünkü rekabet analizleri avantajlarımızı ve var olan avantajlarımızla dünyada yükselen değerleri eşleştirerek yönelebileceğimiz yeni sektörleri işaret ederler. Rekabet analizi aynı zamanda -eğer varsa- bölgemizde var olan bir kümeyi tespit etmemize de yarar. Dolayısıyla rekabet analizi ile tespit ettiğimiz hedef sektörleri geliştirmenin birden çok yolu olup kümelenme bunlardan sadece birisidir. Diğer yollar ise yatırımcı çekme, inovasyon çalışmalarını artırma, bölgesel markalaşma ve pazarlama, ihtisaslaşma vb. olabilmektedir. OSTİM Rekabet Analizi ve Çankaya Üniversitesi saha çalışmaları çerçevesinde bölgemizde, savunma sanayi, medikal sanayi ve iş ve inşaat makinaları alanlarında oluşmuş; yenilenebilir enerji ve çevre teknolojileri alanında ise küme girişimi potansiyeli taşıyan yoğunlaşmalar tespit edilmiştir. İşaret edilen bu yoğunlaşmaları temel alarak hedef sektörlerin geliştirilmesinde en uygun model olduğuna karar verdiğimiz kümelenme modelinde önce “Küme Analizleri” yaparak ana oyuncular ve oyuncular arasındaki ilişkileri tespit ettik.
Bu analizler doğrultusunda değer zincirini oluşturan paydaşları ziyaret ederek hem sahanın ihtiyaçlarını bir kez daha birinci elden tespit etme imkanı bulduk hem de farkındalık ve bilinç oluştururak tarafların bir araya gelmesini sağladık. Elbette ki kümelenme çalışmaları sırasında genel ve ülkemize özgü bir çok sorunla karşı karşıyaydık. Sektörü ve bölgesi ne olursa olsun her çalışmada karşılaşılabilecek başlıca sorunlar ve çıkış yollarımızdan bazı örnekler verebiliriz:
Sorun: Kümelenme kavram, kapsam ve model olarak firmalar ve paydaşlar tarafından yeterince bilinmiyordu ve yanlış anlaşılmalara elverişliydi?
Birbirini tamamlayan seri bilgilendirme ve farkındalık toplantıları organize ettik ve her vesileyle hiç bıkmadan anlattık. Hâlâ anlatmaya devam ediyor ve cevaplayamadığımız sorular için ders çalışıyoruz. Sorun: Kümelenme çalışmaları uzun soluklu çalışmalar olduğu için kurumların planlarında yer almak ilişkileri kurumsallaştırmak gerekiyordu. Değer zinciri içinde yer alan kritik paydaşlarla görüşmeler yaparak işbirliği protokolleri imzaladık ve küme yol haritasının hazırlanmasında ortak çalışmalar gerçekleştirdik.
Sorun:Firmalar arasında güven sorunu vardı ve ticari sınırlar belirsizdi?
Küme yönetimlerini mümkün olduğunca şeffaflaştırarak, küme yol haritalarını firmalardan gelen görüşler doğrultusunda hazırladık. Kümelerin iş dağıtan değil ticari proje ve işbirliği için zemin oluşturan işbirliği ağları olduğunu netleştirdik.
Sorun:Kümelenme konusunda tecrübesiz bir organizasyonduk ve bu konuda yetişmiş insan kaynakları yoktu?
Yurtdışı örnekleri ve yazılı kaynakları inceleyerek kurum olarak dersimizi çalıştık ve bu konuda danışman ve uzmanlarla işbirliği yaptık. Bu süreçte Çankaya Üniversitesi’nin rehberliği ve verdiği emek bölgesel ve ulusal kalkınmada üniversitelerin oynaması gereken rol için oldukça somut ve net bir örnektir.
Sorun: Paydaşların çok olduğu bu çalışmada ortak dil ve yol haritası oluşturmak zordu?
Arama Toplantıları- ortak sorun ve ihtiyaçların belirlenmesi sağladık. Bu veriler temelinde Stratejik Plan- ortak eylem planı ve görev dağılımı oluşturarak paydaşların yönetim ve icra mekanizmalarında yer almasını sağladık. Bugün OSTİM Kümeleri Bugün gelinen noktada bu dört sektörde her bir kümenin tüm taraflardan oluşan Kümelenme Konseyi, tarafların temsilcilerinden oluşan Küme Yürütme Kurulları, Çalışmaları yürüten Küme Koordinatörü ve Geliştirme Ekibi organizasyonu tamamlanmış, her bir kümenin stratejik plan ve hedefleri oluşturularak yürütmeye konulmuştur. Kümelerin kendi öz yönetim ve finansmanını sağlamaları ve yol haritalarının hafıza ve izlenebilirliğini sağlamak amacıyla istişareler sonucu en uygun tüzel kişilik olarak tercih edilen dernekleşme çalışmaları tamamlanmış ve bir çeşit küme standardı haline getirilen dernek tüzükleriyle çalışmalarını yürütmeleri sağlanmıştır.
Dernek yönetim kurulları bizzat yine küme üyesi firmalar bizzat yine küme üyesi firmalar tarafından açık oylamayla seçilen firma temsilcilerinden oluşturulmakta, toplantılar paydaş temsilcileriyle ortak gerçekleştirilmektedir.
Kümelenme Sonrası Alınan Mesafeler: Ortaklaşa Rekabete Doğru Güçlü Adımlar
• Öncelikle OSTİM’li firmalar arasında ve sektörle ilgili tüm paydaşlar arasında iletişim ve işbirliği ölçülebilir bir biçimde artmıştır.
• Karar verici makamlarla muhatabiyet artmıştır. • Kamu ve özel sektör ana alıcılarıyla iletişim ve ticari proje sayısı artmıştır.
• Üniversite sanayi iletişim işbirliği artmış, ticari projeler sayesinde ticarileştirilebilir tez sayısı artmıştır.
• Firmalarımızın ürün ve üretimlerini nitelik ve nicelik olarak artırıcı çatı projeler oluşmuştur. (Milli Tank Motoru, Milli Rüzgar Türbini, Milli Metro, Ekopark vb.)
• Oluşan reel projeler sayesinde finans kaynakları ve fonlardan faydalanma oranları artmıştır.
• Bölgesel kalkınma projelerinin alt başlıkları ve desteklenme oranları artmıştır (Bölgesel Veri Analiz, Sağlıkta Yenilikçilik Hareketi, 4 URG Projesi, OSTİM Tasarım Merkezi, Ekopark Ön Fizibilite Projeleri vb .)
• Sektörü etkileyen sorunların toplu ve sistematik bir şekilde ifade edilmesi sonucu mevzuat ve uygulamayla ilgili sivil Off Set’in yaygınlaştırılması, tıbbi cihaz ve raylı taşıma aracı pazarında ve alımlarında yerli payının artırılması gibi olumlu değişiklikler yaşanmıştır.
Geleceğe BAKIŞ: Sizlere özetleyerek anlatmaya çalıştığımız kümelenme yolculuğumuzun bugün geldiğimiz noktasında kümelenme konusunda bizimle birlikte ülkemizde irili ufaklı girişim ve çalışmaları görmek, hele hele bu çalışmaların sanayi politikaları kapsamına alınarak Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı gibi kurumlar tarafından destekleniyor olması bizlere güç ve umut veriyor.
Kümelenme çalışmalarının sihirli sözcükleri: İnanç ve Güven
• Kümelenme faaliyetlerine başladıysanız paydaşların ortak ihtiyaçları doğrultusunda, ortak bir yol haritası ve görev dağılımı yaparak ortak amaçlara doğru yol alıyorsunuz demektir. Bu ortaklığın sürdürülebilirliği öncelikle paydaşların çalışmaya olan inancı ve güvenine dayanır.
• Ortak bir inancı taşıyan, güvenilir bir küme yönetimi tesis etme çabalarımız sonucunda kendimize çıkardığımız derslerden birkaç örnek şöyle;
• Gerçekçi ve ölçülebilir dayanaklarla (rekabet, kümelenme ve değer zinciri analizi, bilimsel raporlar,araştırmalar vb.) başla.
• Her küme çalışması elbette büyük iddia ve vizyon taşımalıdır. Ancak hiç olmazsa kısa ve orta vadede ölçülebilir ve yapılabilir, sonuç alıcı hedefl er belirle ve gerçekleştir.
• Bazen ilerleme hızını yavaşlatsa da katılımcılık ve şeffaflıktan asla taviz verme.
• Küme faaliyetleri iş alıp dağıtan değil ticari işbirliğini artırmak için zemin sağlayan, ortam oluşturan çalışmalardır. Bu nedenle özellikle başlangıç aşamasında mümkün olduğunca tarafl arı buluşturan, diyalog artırıcı toplantı ve organizasyonlara ağırlık ver.
• Bununla birlikte gerçekleştirdiğin organizasyon ve toplantıları hangi amaçla ve nasıl düzenleyeceğini iyi planla. Başı sonu ve sözü belli olmayan, birbirini tekrar eden kötü toplantı ve organizasyonlar katılımcılık ve sürdürülebilirlik açısından en büyük tehlikelerdir.
• Değer zinciri için çatışan paydaşlar arasında asla taraf olma. Tarafların dilini değil üçüncü bir dil oluşturmayı dene ve beklenenin aksine mümkün olduğunca tarafl arı bir araya getir. En kötü diyaloglar bile uzlaşmanın başlangıcıdır.
• Zaman içinde oluşan gereklilikler doğrultusunda oluşan dernek, vakıf , şirket vb.. tüzel kişiliklerin kemikleşerek paydaşların katılımcılığını ve kümelerin doğal gelişimini engellemesi tehlikesine dikkat et.
• Küme çalışmalarına yeni paydaşlar katılıyor olabilir. Bu işler yolunda gidiyor demektir. Ancak her seferinde yeniden başlamamak ve kitlesel öğrenme için bilgi ve hafızayı yazılı hale getir ve paylaşıma açık tut.
• Bir yerel yönetim,meslek örgütü, sivil toplum kuruluşu yada üniversite olarak vb. kümelenme çalışmalarını başlatmış ve liderlik etmiş olabilirsiniz. Ancak zaman içinde işletme ve diğer oyuncuların küme yönetiminde ağırlıkla yer almaları ve öz yönetim mekanizmalarını oluşturmalarını sağlayarak küme paydaşı rolüne dönmeyi unutma.
• Kümelenme çalışmasının temel politika belirleme ve yol haritası çıkarma çalışmaları dışarıya ihale edilebilir faaliyetler değildir. Bu nedenle etkin paydaşlar arasında öncelikle kurumsal öğrenme ve kapasite artırma çalışmalarını gerçekleştirerek, devamında gerekli gördüğün işler için hizmet alımını gerçekleştir.
• Paydaşlar arasında herkes filin bir yerini tarif ediyor olabilir. Ortak dil ve anlayış geliştirmek için özellikle küme temsilcisi paydaşlar arasında zaman zaman kavramsal eğitimleri ihmal etme ve oluşan kriterleri yazılı hale getirerek yaygınlaştır.
• Kümelenme çalışması kendine has özellikler taşıyan dinamik çalışmalardır. Başlangıç amaçlarından sapmamak yada güncellemek için mutlaka izleme değerlendirme mekanizması kurmayı unutma.
• Küme çalışmaları sırasında gelişen ya da gelişme potansiyeli taşıyan fikir ve projelerin daha başlamadan finans ve kaynak soruları altında kaybolmasına izin verme. Paydaşların ihtiyaç ve faydaları doğrultusunda gerçekçi hazırlanmış ve iyi planlanmış projelere her zaman kaynak bulunur.
