Blog / Kümelenmenin Kobi?lere Sağladığı Avantajlar ve Kobi?lerin Finansmana Erişim Kolaylıkları
Kümelenmenin Kobi’lere Sağladığı Avantajlar ve Kobi’lerin Finansmana Erişim Kolaylıkları
Çağrı BACAK / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı 1
1. GİRİŞ
Küreselleşme ile teknolojideki hızlı değişim ve gelişim firmaların bu sürece uyum sağlamasını zorunlu kılmaktadır. KOBİ’ler, esnek üretim modelleri ile hızla değişen ihtiyaçlara cevap verebilme yeteneğini bünyesinde barındırmaktadır. Bununla birlikte yaşanılan değişimin boyutları KOBİ’lerin tek başlarına başarılı olabilmelerini zorlaştırmaktadır. Bu bakımdan KOBİ’ler stratejik işbirlikleri, ağlar ve kümeler içerisinde yer alarak üretim, istihdam, ihracat, yatırım ve katma değer ile ülke ekonomisi için önemli değerler oluşturmaktadır.
KOBİ’lerin yenilikçilik dolayısıyla rekabetçilik düzeyinin düşük olması, finansmana erişim zorlukları, yeterli sermaye ve teknik bilgiye sahip olamaması gibi sorunlar Türk sanayisinin rekabet gücünü de etkilemektedir. Söz konusu sorunların giderilebilmesi ve KOBİ’lerin rekabet güçlerinin artırılabilmesi için firmaların işbirliği içerisinde hareket etmesi gerekmektedir. Ekonomik kalkınma araçlarından biri olan kümelenme ile KOBİ’lerin birbirleriyle iletişim sağlaması, işbirliği içinde ortak hareket etmesiyle, kaynakların daha verimli bir şekilde elde edilmesi ve Türk sanayisinin rekabet edebilirliğinin önündeki engellerin azaltılmasını sağlanabilecektir. Girişimciliği, rekabetçiliği, yenilikçiliği ve ekonomik büyümeyi teşvik etmede KOBİ’lerin kaynaklara, özellikle de finansmana erişimi hayati önem taşımaktadır. KOBİ’lerin ölçeklerinin küçük olması ve mevcut finansal piyasalardan yeterince faydalanamamaları gerekli yatırımların yapılmasını engellemekte ve rekabet edebilirliği artıramamaktadır. Çağrı BACAK / Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı (Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü) KÜMELENMENİN KOBİ’LERE SAĞLADIĞI AVANTAJLAR ve KOBİ’LERİN FİNANSMANA ERİŞİM KOLAYLIKLARI
2. KÜMELENME ve KOBİ’LER
Kümelenme, birbirleri ile rekabet içerisinde olan aynı zamanda ilişkili veya birbirlerinin tamamlayıcısı olan ürünleri üreten ve satan işletmeler ile destek kuruluşlarının (üniversite, finans kurumları, lojistik, vb.), sektörel ve coğrafi temelde yoğunlaşmaları olarak tanımlanabilmektedir. Kümeler, özellikle de aynı faaliyet alanında hem rekabet içinde olan hem de birbirleriyle işbirliği yapan şirketlerin, belli bir alanda uzmanlaşmış tedarikçilerin, hizmet sağlayıcıların, ilgili sektörlerdeki firmaların ve ilgili kurumların coğrafi yoğunlaşmalarıdır. Kümeler, hizmet sağlayıcıları da dâhil olmak üzere işletmelerin bölgesel bir katma değer zinciri içerisinde bir araya gelmesidir. Diğer bir ifadeyle kümeler, bölgesel bir üretim sistemindeki çok sayıda aktör arasındaki işbirliği ağlarıdır (GTZ, 2007: 15). Kümeler doğal oluşumlardır. Diğer bir ifadeyle kümeler oluşturulmamış, daha ziyade keşfedilmiştir. Bir sanayide veya değer zinciri etrafında stratejik işbirlikleri kuran çok sayıda işletmenin olduğu; mühendisler, teknik bürolar, avukatlar, profesyonel muhasebeciler ve vergi danışmanları, yönetim danışmanları ve Ar-Ge kurumları, üniversiteler ve gelişmiş eğitim kurumları gibi uygun hizmet sağlayıcılarının bulunduğu bölgelerde ekonomi gelişmektedir.
Kümeler kendi kendilerine ortaya çıkabilmektedirler çünkü tedarikçiler ve destek hizmeti sağlayıcıları hali hazırda yeterli ortağın bulunduğu bölgelere taşınmakta ya da oralarda işletme kurmaktadırlar. Bu yerleşim kararları söz konusu bölgeyi geliştirmekte ve orayı yeni bütünleyici yerleşimler için cazip hale getirmektedir (Porter, 1999: 80). Kümeler, özellikle KOBİ’lere ağlar ve stratejik işbirlikleri yoluyla uluslararası alanda rekabetçi olma fırsatı sunar. Rekabetin şiddetlendiği uluslararası ortamda yenilik için güçlü ve üretken bir taban oluşturan kümeler içerisinde yer almak KOBİ’lere avantajlar sunmaktadır.
Kümelere katılan KOBİ’ler için olası avantajlar üç ana başlıkta aşağıdaki gibi özetlenebilir. KOBİ’lerin ölçek ekonomilerinden faydalanamamaları ve birim maliyetlerinin büyük ölçekli firmalardan daha da yüksek olması rekabet güçlerini azaltmaktadır. Ancak KOBİ’lerin üretken yetenekleri ve yenilikçiliği teşvik eden mekanizmalar içerisinde yer alması rekabet gücünün artırılması problemini ortadan kaldırabilmektedir (Nadvi ve Barrientos, 2004: 23). Kümeler, KOBİ’lerin ve büyük işletmelerin ortak bir girdi havuzundan faydalanmasını; yeni üretim tekniklerinin, genel işletme stratejilerinin, işgücü becerilerinin hızla yayılarak, kolektif bir öğrenme sürecinin ortaya çıkmasını sağlarken, özellikle üretim sistemlerinin artan kullanım ve deneyimle geliştiği sanayilerin varlığı durumunda artan getirilere neden olmaktadır (Kumral, 2004: 74).
3. KOBİ’LERİN FİNANSMANA ERİŞİMİ ve KÜMELENME
Dünyada uygun ve yeterli finansal kaynaklara erişemeyen 500 milyonun üzerinde küçük ve orta boyutlu işletme bulunmaktadır. Söz konusu KOBİ’lerin finansmana erişimdeki zorluklarının temel nedenleri; teminat eksikliği, yüksek risk algılaması, asimetrik bilgi (borç verecek olan kurum/kişi ile borç alacak kurumun/kişinin aynı bilgiye sahip olmaması) ve küçük ölçekli borçlanmanın idari maliyetlerinin çok daha yüksek olması şeklinde özetlenebilir. Finansal piyasaların gelişmediği ve etkin bir şekilde yürümediği gelişmekte olan ülkelerde KOBİ’lerin finansmana erişim zorlukları daha da artmaktadır (Green, 2005: 30).
KOBİ’lerin finansmana erişimde en çok kullandıkları kurum bankalardır. 2005 yılında Avrupa Komisyonu İşletme ve Sanayi Genel Müdürlüğünce yapılan bir çalışmada her 10 KOBİ’den 8’inin finansman sağlamada bankaları kullanmakta olduğu vurgulanmıştır. KOBİ’lerin finansman konusunda yararlandığı diğer kurumlar; finansal kiralama şirketleri, yatırım desteği veren kamu kurumları, özel yatırımcılar, bankalar hariç diğer finansal kurumlar ve risk sermaye şirketleridir (Eurobarometer, 2005: 8).
KOBİ’lerin faydalanabileceği finansman çeşitlerine baktığımızda; kısa ve uzun vadeli nakdi ve gayri nakdi banka kredileri, finansal kiralama, faktoring, açık kredi, risk sermayesi, forfaiting, ülke yatırım kredileri, kamu kurum ve kuruluşların hibe ve destek programları öne çıkmaktadır. Birçok destek türü olmakla birlikte bazı yapısal sorunlar nedeniyle KOBİ’ler finansal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanamamaktadır. KOBİ’ler daha çok işletme ve üretim sürecinde ortaya çıkan finansal ihtiyaçlarını gidermek amacıyla finansal kaynak talep etmektedir. Ar-Ge, tasarım, pazarlama gibi değer zincirinde yer alan, daha çok katma değer oluşturan faaliyetler göz ardı edilmekte ve yeni alanlara sıçrama konusunda isteksizlikler görülebilmektedir. Dolayısıyla, rekabetçiliğin artırılabilmesi için gereken yeni faaliyetlerin göz ardı edilmemesi ve KOBİ’lerin bu alanlara yönlendirilebilmesi için gerekli desteklerin bütünsel bir mekanizma ile sunulması gerekmektedir. Kümelenme sürecinde verilecek bütüncül bir kamu desteği KOBİ’lerin rekabetçiliğini artıracak faaliyetlerin ortak bir vizyon ve yol haritası ile gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Bu süreçte ortaya çıkacak finansal ihtiyaçların ortak karşılanması belirlenen vizyona ulaşmada darboğazları gidermektedir.
Kümelenme, KOBİ’lerin en önemli sorunlarından biri olan finansmana erişim sıkıntısı konusunda darboğazı giderecek bir çözüm sunar. Küme içerisinde yer alan KOBİ’lerin bireysel olarak ulaşması mümkün olmadığı kaynaklara ulaşıp, bunu da minimum maliyetle maksimum verimlilikle gerçekleştirmesi için bir fırsat sunmaktadır. Kredi-hibe sağlayan kurumların bireysel olarak KOBİ’leri değil kümeleri dikkate alması, böylece kredibilite ve teminat sorununun ortadan kalkması kümelenme sayesinde gerçekleşmektedir. Örneğin, yatırımları finanse eden kurumların küme içerisinde yer alan lider firmaların kredibilitelerini baz almaları, tedarikçi konumda olan KOBİ’lerin finansmana erişimini daha da kolaylaştırmaktadır.
Küme finansmanının üç ana kaynağı vardır: Kamunun küme destek programları, özel sektör katkısı ve üyelik aidatı. Kümeler doğal oluşum olsalar da gelişmeleri kamu desteğine bağlıdır. Bu bakımdan ulusal bir destek sistemi ile kümelerin desteklenmesi ülke ekonomisinin rekabetçiliğine katkı yapmaktadır. Kümenin kendini finanse eder hale gelmesi ve kritik aktörlerin kümeye dâhil olması belirli bir süre gerektirmektedir. Bu süre içerisinde kümelerin kamu eli ile desteklenmesi küme gelişiminde önemli bir faktördür. Kümelerin sürdürülebilirliklerinin sağlanabilmesi için finansman modeline küme aktörlerinin de dâhil olması gerekmektedir. Söz konusu kaynaklar öz sermayeden karşılanabileceği gibi finansal piyasalardan borçlanma yoluyla da sağlanabilmektedir. Bu bakımdan yerel sahiplenmenin tesis edilebilmesi ve istekliliğin gösterilebilmesi için finansman modeline küme paydaşlarının etkin katılımı gerekmektedir. Üyelik aidatı ise; kümelerin vereceği hizmetlerin aksamaması ve kaliteli bir şekilde verilebilmesi için gerekli görülmektedir. Küme üyelerinden yıllık olarak alınacak aidat ile kümenin belirlediği alanlarda gerçekleştireceği faaliyetler süreklilik arz edecektir.
Örneğin, Almanya’da Medikal Vadisi Kümesi, üyeleri için uluslararası organizasyonlara katılım, pazarlama ve işbirliği ağlarının geliştirilmesi gibi hizmetleri sunmaktadır. Finansman modeli ise; üyelik aidatları, küme hizmet gelirleri ve ulusal küme destek programından (Spitzencluster) alınan 40 milyon Avro’dur. Örnekte görüldüğü üzere kamunun kümelenme sürecinde miktarsal olarak önemli bir desteği söz konusudur. Bu tür desteklerin Avrupa’da giderek artması, kümelerin ülke ekonomisi için oluşturduğu iktisadi değerin önemli boyutlara ulaştığını göstermektedir. Bu üç finansman modelini birleştiren kümeler finansal açıdan başarılı olabilmektedir. Kümelerin finansal planlama sürecinde bazı hataları üyelerini de doğrudan etkilemektedir. Bu bakımdan kaçınılması gereken finansman hataları aşağıdaki gibi özetlenebilir (GTZ, 2007: 36).
– Kamu destek fonlarına başvururken yeterli istekliliğin gösterilmemesi
– Üyelik ücretlerinin düşük olması
– Maliyetlerin çok düşük hesaplanmış olması
– Finansman ve sermaye ihtiyaçlarının çok düşük hesaplanması
– Fon talebi ve fonların yanlış zamanda ödenmesinin likidite sıkıntısı yaratması
– Belirli bir gelirin olmadığı başlangıç evresine gereken önemin verilmemesi
– İşlevsel bir muhasebe sisteminin kurulmaması
– Kontrol sisteminin etkin olmaması
4. SONUÇ
KOBİ’ler sağladıkları istihdam ile sürdürülebilirlik; hızlı değişen uluslararası ekonomiye uyum yeteneği ve esnek üretim ile rekabetçilik açısından ülke ekonomisi için büyük önem arz etmektedir. Bu bakımdan KOBİ’lere verilen devlet yardımlarının artarak devam edeceği aşikârdır. Ancak, devlet yardımları çoğu zaman birbirinden bağımsız şekilde verilmekte olup, bu da yardımların etkinliğiniverimliliğini düşürmekte, izleme ve değerlendirmesini zorlaştırmaktadır (Cansız, 2008: 116).
Kümelenme yaklaşımı, KOBİ’lerin yenilikçiliği, esnekliği ve istihdam oluşturma kapasitesi ile büyük firmaların ölçek ekonomilerinden faydalanarak katma değeri yüksek alanlara yatırım yeteneğini birleştirmektedir. Bu bakımdan, özellikle KOBİ’lerin bir bütün olarak desteklenmesi fırsatını sunmaktadır. Böylece, KOBİ’lerin finansmana erişimi ve değer zincirinde katma değeri yüksek alanlara yatırım yapması kolaylaşacak ve kümenin uluslararası rekabet edebilirliği yükselecektir.
Ulusal bir küme destek programı ile KOBİ’lerin de dâhil olduğu kümeler desteklenerek ülke ekonomisinin yenilikçiliğe dayalı bir ekonomiye geçişi hızlanacaktır.
KAYNAKÇA
• BACAK, Ç.; ALTAŞ, F. “Kümelenme Politikaları ve Öneriler”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 1-18, Temmuz 2011.
• CANSIZ, M. (2008) “Türkiye’de KOBİ’ler ve KOSGEB” Uzmanlık Tezi, Ankara. • EUROBAROMETER, 2005 “SME Access to Finance”.
• GREEN, A. (2005) “Cluster Development and Microfinance”, UNIDO Working Paper, Vienna.
• GTZ, (2007) “Cluster Management – A Practical Guide”, Eschborn.
• HOIVIK, W. H.; SHANKAR, D. (2011) “How can SMEs in a Cluster Respond to Global Demands for Corporate Responsibility” Journal of Business Ethics, 101:175-195.
• KUMRAL, N. (2004) “Endüstriyel Yerelleşme: Türkiye NUTS 1 Bölgeleri Örneği”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 19, 215, 66-75.
• NADVI, K.; BARRIENTOS, S. (2004) “Industrial Clusters and Poverty Reduction”, UNIDO, Vienna.
• PORTER, M.E. (1998): “Clusters and the New Economics of Competition”, Harvard Business Review, 77-90.
• RABELOTTI, R.; PIETROBELLI, C. (2004) “Upgrading in Clusters and Value Chains in Latin America”, Washington.
