Blog / Sürdürülebilir Kalkınma ve Rekabetin İtici Gücü: Ar-Ge Merkezleri
Sürdürülebilir Kalkınma ve Rekabetin İtici Gücü: Ar-Ge Merkezleri
Mehmet Nuri KAYA - Fadile EZEROĞLU
Sürdürülebilir rekabet gücünün arkasındaki iki esas etken rekabet edebilir işletmeler ve bunu destekleyen kamu politikalarıdır. Ar-Ge ve yenilikçilik, günümüzde şirketler için rekabetin vazgeçilmez unsurlarından biri haline gelmiştir. Ülkelerin ve işletmelerin rekabet güçlerini artırabilmesinin yolu “teknolojiye, bilgiye, insan kaynaklarına“ yatırım yapmaktan geçmektedir. Ülke ekonomisinin istikrarlı büyüyebilmesi için; bilgiyi üreten, geliştiren, pazarlayan, küresel dünyada rekabet edebilen, bir yapıya yani; “bilgi ekonomisine” geçmesi gerekmektedir.
9. Kalkınma Planı’nda; GSYİH içindeki payı içerisinde Ar-Ge harcamalarının artırılması, Ar-Ge’ye yönelik olarak yapılan devlet yatırımları ve sağlanan desteklerin yanında özel sektör Ar-Ge harcamalarının da ciddi oranda artması öngörülmektedir. Ülkemizin Avrupa Birliği sürecinde yaptığı anlaşmalar çerçevesinde Gayri Safi Yurt İçi Hasılasından Ar-Ge’ye ayırdığı payın 2023 yılına kadar yüzde 3’e çıkarılması ve bu payın en az 2/3’ünün özel sektör tarafından gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Birçok farklı kesim tarafından Cumhuriyet Tarihi’nin en kapsamlı Ar-Ge Kanunu olarak kabul edilen ve 28 Şubat 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5746 sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” ile ülkemizde yürütülen Ar-Ge ve yenilikçilik çalışmalarına yeni bir boyut kazandırılmıştır. Bu Kanun ile Bakanlığımızdan “Ar-Ge Merkezi Belgesi “almaya hak kazanan işletmelerin Ar-Ge harcamalarına önemli oranda teşvik ve muafiyetler sağlanmaktadır. Ar-Ge merkezlerinin tanımını geniş anlamda yapacak olursak, “Dar mükellef kurumların Türkiye’deki işyerleri dahil olmak üzere, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimlerdir” diyebiliriz.
Ar-Ge merkezlerinin kurulması birçok açıdan kritik bir öneme sahip olduğu gibi, farklı stratejik amaçlara da hizmet etmektedir. Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesi, üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılması, ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesi, verimliliğin artırılması, üretim maliyetlerinin düşürülmesi, teknolojik bilginin ticarileştirilmesi, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesi, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge’ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılması ve Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılması, ArGe merkezlerinin kuruluş amaçlarından akla gelen ilk örneklerdir.
Ülkemizin önde gelen firmaları tarafından büyük ilgi gören “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” kapsamında, destek ve teşviklerden yararlanmak üzere ArGe Merkezi Belgesi almak için yapılan başvurularda aranan asgari şartlar şunlardır:
1. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununa göre kurulan teknoloji geliştirme bölgelerinde fiilen çalışan personel sayısı dikkate alınmaksızın, Ar-Ge merkezlerinde en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam edilmesi,
2. Ar-Ge merkezlerinin Kanun kapsamındaki Ar-Ge faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi,
3. Başvuru yapan işletmenin; yeterli Ar-Ge yönetimi ile teknolojik varlıklar, Ar-Ge insan kaynakları, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yönetim yeteneği ve kapasitesinin bulunması,
4. Ar-Ge merkezlerinin, Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olması,
5. Ar-Ge merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması,
6. Ar-Ge merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması,
7. Ar-Ge merkezlerinin, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’na göre kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri dışında yer almasıdır.
Ülkemizde cari açığın kapanması açısından çok önemli bir role sahip olan Ar-Ge merkezlerine program kapsamında sağlanan teşvik ve destek unsurları ise şunlardır: Ar-Ge indirimi; Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı indirim konusu yapılabilmektedir, Gelir vergisi stopajı teşviki; Ar-Ge ve destek personelinin bu çalışmaları karşılığı ödenen ücretin, doktoralı olanlar için yüzde 90’ı, diğerleri için yüzde 80’i gelir vergisinden müstesna tutulmaktadır. (İşletme İçin) Sigorta primi desteği; Ar-Ge personeli ile destek personeli için sigorta primi desteği sağlanmaktadır. Damga vergisi istisnası; Bu faaliyetlerle ilgili düzenlenen kâğıtlara damga vergisi istisnası uygulanmaktadır.
Yönetmeliğin yayımlanma tarihi olan 2008 tarihinden bu yana, 158 Ar-Ge merkezi başvurusu yapılmış ve 131 Ar-Ge merkezine belge verilmesi uygun bulunmuştur. Süreç içerisinde 5 ArGe merkezi, farklı sebeplerden dolayı kapanmış olup, 126 Ar-Ge merkezi ise faaliyetlerine devam etmektedir.
