Blog / Üniversite ve Sanayinin Yenilikçi İşbirliği İçin Üçüncü Nesil ?Açık Üniversite? Dönüşümü
Üniversite ve Sanayinin Yenilikçi İşbirliği İçin Üçüncü Nesil “Açık Üniversite” Dönüşümü
Dr. Mustafa Kemal AKGÜL / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü)
Giriş
Üniversiteler kuruluş amaçları ve yasal dayanakları itibarı ile kamuya açık yerler olarak tanımlansa da büyük ölçüde kendi iklimi içinde kendi dinamiklerini öncelikli kılan bir yapı içindedirler. Üniversitelerin eğitim kurumu olma önceliğini sağlamaları ve korumaları yadsınamaz ve bu olağandır. Ancak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve birçok Avrupa üniversitesinde görülen sanayide etkinliği olan hatta elde ettikleri patentlerinden önemli kazançlar elde edebilen rekabetçi ve üretken üniversite olabilmeleridir.
Üniversiteler var olan bu yapılarını korumakla birlikte, içinde yer aldığı “bilgi” iklimi içinde, bilgiyi de üretken biçimde kullanan, bu bilgiden toplumun her kesiminin yararlanmasını sağlayan büyük ölçüde de var olan toplumsal dinamiklerin yenilenmesini sağlayan süreçleri dönüştüren bir etkinlik içinde de olmak zorundadır. Bunun yolu ise üniversitelerde küçük yapısal düzenlemelerle yeni bir uygulamanın başlatılması ile mümkün olabilecektir. Son 10 yıl içinde oluşturulan TEKMER (teknoloji merkezleri) ve TEKNOKENT uygulamaları ise daha çok yüksek eğitime sahip girişimciler veya kurumsallaşmış işletmeler için bir fırsat oluşturmuş, ancak KOBİ’lerin çok büyük çoğunluğu için bu tür yapılanmalar hala erişimi zor olarak görünmektedir.
Bu makalede, üniversite sanayi işbirliğinde birlikte çalışabilirlik için mevcut üniversitelerimizin bir kısmında 3. Nesil “Açık Üniversite” uygulamasına dönüşüm önerilmektedir. Açık Üniversite deyimi ile anlatılmak istenen, “bilginin ekonomiye çevrildiği” (Bkz. Stanford/MIT üniv. modeli) [2] yeni nesil üniversiteye dönüşümün sağlanmasıdır. Üniversiteler kampusların içinde kaldıkça ancak bilginin aktarılması evresi ile kalınacak, ekonomiye doğrudan katkının sağlanmadığı sürece de toplumdaki sahiplenme ancak “orada bir üniversite var uzakta, o üniversite bizim üniversitemizdir!” kabulünün dışına çıkamayacak ve toplumdaki sosyal ve ekonomik gelişmenin içinde gereğince yer alamayacaktır.
1. Sürdürülebilir Kalkınma İçin Yenilikçi Sosyal ve Ekonomik Modeller Neler Söylemekte?
Teknoloji öngörüsü; En büyük ekonomik ve sosyal yararı sağlaması beklenen yeni jenerik teknolojileri ve stratejik araştırma alanlarını saptamak amacıyla bilimin, teknolojinin, ekonominin, çevrenin ve toplumunuzun vadeli geleceğine sistemli olarak bakan süreç [5].
Şekil 1. Teknoloji Yörüngesi/Paradigması: Hareketli Hedefler [2].
Şekil 2. Dağınık Bölgesel İnovasyon Sistemi (Orjinali İngilizce’den çevrilmiştir).
Kaynak: Üniversite Sanayi İşbirliği- www.inovasyon.org/getfile.asp?file=uni-san.ppt [2].
Bir işletmenin rekabeti ve hayatta kalabilmesi için en önemli ve başat konu olan “verimlilik kavramının” algılanmadığı, uygulanmadığı bir işleyiş içinde yenilikçi uygulamaların yeterince algılanmaması olağandır. Dolayısı ile KOBİ’lerde verimlilik dönüşümü etkileri görülmeden Ar-Ge ve yenilik anlayışına dayalı üretimlerin yapılmasını beklemek oldukça zordur. Bazı görüşlerde öne sürüldüğü gibi Ar-Ge ve yenilik uygulamaları verimliliğin bir alternatifi değildir, tam tersi Ar-Ge ve yenilikçi uygulamalar doğrudan “verimlilik yönetimi planlaması” altında yer alan uygulamalardır.
İşte bu noktada, çok önemli olan bu sorunun çözümlenmesinde anahtar görev üniversitelere düşmektedir. Bugün itibarıyla Türkiye’de üniversitesi olmayan il, meslek yüksekokulu olmayan-neredeyse- ilçemiz kalmamıştır. Bu potansiyeller kullanılarak çok hızlı biçimde -dönüşüme arzulu ve hazır olan-KOBİ’lerimizden başlanılarak işletmelerimizin verimlilik dönüşümlerinin başlatılması, ardından da yenilik uygulamalarına geçilmesi mümkündür.
2. Üniversite Sanayi İşbirliğinde Birlikte Çalışabilirlik
Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde, üniversite sanayi işbirliğinin başlaması ve gelişiminde akademik iki aşamadan bahsedilmektedir (akademik devrimler olarak nitelenmekte) buna göre öncelikle yeni bilginin keşfi süreci başlamakta, ardından da bilginin ekonomik faaliyete çevrilmesi aşaması gelmektedir. Bunlardan ilki henüz ülkemizde devam etmekte olan, üniversiteleşme süreci ve var olan üniversitelerimizin büyük çoğunluğundaki bilim yapılanmasını da ifade ettiği söylenebilir.
Tablo 1. Akademik Devrimler
1. Devrim
Yeni Bilginin Keşfi
Harvard Model
2. Devrim
Bilginin Ekonomik Faaliyete Çevrilmesi
Stanford / MIT Model
Üniversite sanayi işbirliğinde ülkemizde çözümlenmesi gereken üç temel sorun kümesinin varlığı öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki her iki tarafın beklentileri (Bkz. Çizelge 1) ve bunun kesişme noktasının henüz belirgin olmaması, ikincisi üniversite ve sanayinin ortak kültür (dil ve algılama da dahil olmak üzere) üçüncüsü ise ortak çalışma ara yüzünün nasıl tanımlanacağı konusunda araştırmalara dayalı bir referans ara yüzün olmamasıdır.
Tablo 2. Üniversite-Sanayi İşbirliğinde Sorun Kümeleri [3].
Üniversite Sanayi İşbirliğinde Öncelikli Sorun Kümeleri
1. Tarafların Beklentileri
Belirgin bir kesişme noktası yok
2. Ortak Kültürde Buluşma
Ortak dil kullanımı ve algılama da benzerlikler çok az
3. Ortak Çalışma Ara Yüzü
Araştırmalara dayalı referans bir ara yüzün olmayışı
Tablo 3. Sanayici ve Akademisyenin –Ortak- Beklenti Noktaları [3].
ORTAK (?) NOKTALAR
SANAYİ NE DİYOR?
ÜNİVERSİTE NE DİYOR?
· Zaman kavramı (“1 günde isterim”)
· Zaman kavramı (“10 günde olur”)
· Öncelikler farklı (Mal- Mülk)
· Öncelikler farklı (mevki-makam)
· Mali problemler (Çok para istiyorlar!)
· Mali problemler (bilgiye kıymet vermiyorlar!)
· Üretimi-işletme pratiğini bilmiyorlar
· Ne yaptıklarını bilmiyorlar
· Tecrübe önemli (kitapta yazıldığı gibi değil)
· Bilgi daha önemli
· Muhafazakar
· Radikal
· Sonuç pozitifse değerlidir
· Negatif sonuç da değerlidir
Başarının paylaşımı: İşte buyurun! Profesör yaptı!
Ben burada olacak adam mıyım?
Kaynak: Ferhat KARA, Mahmut KİPER; TÜBİTAK SAM - web.deu.edu.tr/umk/umk/sunumlar/fkara/samsunu.PPT [3].
Türkiye’de üniversite sanayi işbirliğinde istenilen sinerji düzeyine gelinebilmesi ve bu sorunların kalıcı olarak aşılabilmesi için aşağıda gerekçeleri açıklanarak önerilen “Açık Üniversite modeline” dönüşüm, önemli bir alternatif olarak önerilmektedir. ABD üniversitelerinde olduğu gibi (Bkz. ABD üniversitelerindeki Grant sistemi) konusunda uzmanlığı ve pratik uygulamaları olan bir üniversitenin sorumluluğunda Ar-Ge fonlarının kullanılması en uygun seçenek olarak görülmektedir. Bununla birlikte birçok gelişmiş ülkede üniversite sanayi işbirliği içinde Devlet kurumları, devlet desteği ile birlikte üçlü sarmal (helix) sistemi ile birlikte güçlü bağlar içinde yer almaktadır. Bu üçlü sarmalın kurulumu ile ortak sorumlulukların yönetilmesi, denetlenmesi ve yeniden düzeltilmesi oldukça hızlı ve kolay olabilmektedir. Üniversite sanayi işbirliğinde var olan modellerden en çok yaygın olarak önerilenler: Üçlü ağ yapılar ve hibrid organizasyonlardır (Bkz. Şekil 3).
Şekil 3. Teknoloji Yörüngesi/Paradigması: Hareketli Hedefler [2].
3. Üçüncü Nesil “Açık Üniversite Önermesi Nedir”
Ülkemizdeki üniversitelerimiz yasalar gereği vatandaşlara açık olan kurumlardır şüphesiz. Burada “Açık Üniversite” önermesi; üniversitelerin bulundukları bölgedeki sosyal ve ekonomik kalkınma planları içinde doğrudan yer alan; yerel sanayinin ve hizmet sektörünün gelişebilmesi için ilgili kesimlere sürekli eğitim ve danışmanlık hizmeti veren, sanayicinin ihtiyaç duyduğu her alanda Araştırma enstitüleri ile Ar-Ge hizmeti sunabilen dinamik yapılanmaya dönüşümüdür. 3. Nesil Üniversiteler; İşbirliği: ”know-how” ve başka yollar ile bir ağ üniversitesidir, doğrudan devlet katkısı azalmıştır [1]. Eğitimlerle birlikte, Ar-Ge, yenilik çalışmaları ile sonuç odaklı ürünler elde etme amaçlı faaliyetler önemlidir. Yönetimde değişimler (örneğin tema tabanlı), teşvikler (örneğin işbirliği, kıymetlendirme (valorizasyon) için), tutum gerektirir [4]. Bir anlamda üniversiteler, sanayinin ve sanayinin öncüsü onun akıl ve uygulama kapısı olmak durumundadırlar. Çünkü uluslararası rekabet çok çetinleşmiş ve aylarla ifade edilebilecek yeniliklerin ortaya çıktığı bir küresel ekonomi çağı başlamış durumdadır.
Şekil 4. Inovasyonun Üçlü Sarmalı; Üniversite, Sanayi ve Devlet Kurumları [2]
Açık Üniversite dönüşümüyle üniversitelerin var olan yapılanmalarında sağlayacağı gelişmeler Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Açık Üniversite Uygulaması Dönüşümü ve Kazanımları
Açık Üniversite Uygulaması
Piyasa Katkısı
Dönüşüm Biçimi
Hedeflenen Kazanım
I- 1. Akademik Alandaki Çalışmalardaki Dönüşümler
1. Sürekli Eğitim Merkezleri (SEM) Yeşil Kart Uygulaması
2. Lisans Üstü Çalışmalar
3. Belirlenmiş Konularda Kongre, Sempozyum Etkinlikleri
İşletme veya İşletmenin İlişkili Olduğu STK katkısı
· SEM uygulamaları piyasa odaklı geliştirilmeli
· SEM erişimleri kolaylaştırılmalı
· Lisansüstü çalışmaların önemli ölçüde sosyal-ekonomik fayda pratiklerine dönük planlanması,
· Nitelikli ve sertifikalı Sanayi elemanı yetiştirilmesi
· Tekrarlı işlem ve kalite sorunlarının önlenmesi
· Lisans üstü çalışmaların her birinde piyasaya yönelik sorunun çözümünün veya gelişiminin sağlanması
2. Ar-Ge ve Yenilik Uygulamalarındaki Dönüşümler
4. Enstitülerin Uzmanlaşması
5. Sektörel Laboratuvarların Kurulumları
6. Ortak Ar-Ge organizasyonları
İşletme veya İşletmenin İlişkili Olduğu STK katkısı
· Enstitülerin belirlenmiş konularda uzmanlaşması
· Üniversitelerin sektörel Ar-Ge ve analiz laboratuvarları geliştirmeleri
· Üniversitelerin, sektörel STK’lar veya işletmelerle Ar-Ge ve inovasyon girişimleri
• Enstitülerin bölgenin kalkınma hedefleri ve önceliklerine göre belirlenmiş konularda uzmanlaşması
• Üniversitelerin bölgelerin ekonomik kapsamına uygun özellikte sektörel laboratuvarları geliştirmeleri
• Üniversitenin ortak olduğu Ar-Ge ve inovasyon girişimleri
3. Kurumsal Yapılanmadaki Gelişimler
7. Ortak Girişimler Kurabilmek
8. 7/24 Saat Çalışılabilecek Organizasyon Yapılanması
9. Ortak İşbirliği Ofisleri
İşletme veya İşletmenin İlişkili Olduğu STK katkısı
· Üniversitelerin sektörel STK’lar ile ortak girişimler kurması
· Üniversitelerin mekan bağımsız kesintisiz eğitim, danışmanlık yapılabilecekleri düzenlemeler
·
• Üniversitelerin sektörel ortak girişimler kurması
• Üniversite yerleşkelerinde eğitim ve Ar-Ge çalışmaları için 24 saat çalışma yapılabilecek düzenlemeler
• Üniversiteler ve sanayi merkezlerinde ortak işbirliği ofislerinin açılması
4. Neden “Açık Üniversite” Uygulamasına Geçilmeli? Bunun Adımları Nasıl Olmalı?
Türkiye’nin 2023 hedefleri içinde Ar-Ge harcamalarına ayrılan payı, yurt içi milli hâsılanın (GSMH) % 3’üne kadar yükseltmektir. Bugün itibarı ile bu oran henüz % 0,9 seviyesindedir.
Ülkemizde özel sektörün Ar-Ge’ye ayırdığı pay ise tüm Ar-Ge harcamaları toplamı içinde yaklaşık 1/2 düzeyinde bile değildir [6,7].
KOBİ’lerin kurumsallaşmasındaki sorunlar ancak bölgesel düzeyde, KOBİ’lerin ilişkili olduğu Ticaret ve Sanayi Odaları işbirliği ile Üniversitelerin yoğun danışmanlık hizmetlerinin sunulması ve KOBİ’lere “kurumsallaşma sertifikası” verebilmesi ile aşılacak bir sorundur. Burada Devlete düşen görev ise KOBİ’lere vereceği destek ve kolaylıkları “kurumsallaşma” şartına bağlamasıdır. İşletmelerimizin birçoğunun ve KOBİ’lerin neredeyse tamamının içinde yer aldığı bu temel sorunların çözümü ancak üniversitelerimizin kapısının hiçbir koşul öne sürülmeksizin KOBİ’ler başta olmak üzere işletmelerimize 7/24 saat eğitim, danışmanlık hizmetlerinin sunulması ile Ar-Ge, yenilik amaçlı laboratuvar çalışmalarının üniversitelerde yapılması ile mümkündür.
3.Nesil “Açık Üniversiteye” geçilmesinin adımları nasıl olmalıdır? Sorusunun cevabı şüphesiz bazı aşamalarda bölgesel farklılıklar göstermekle birlikte aşağıda yer alan çizelgedeki yaklaşımlarla yapılması olasıdır. Burada asıl olan Üniversitelerdeki akademik özgünlük korunmaya devam edilirken, ülkemizin sınırlı kaynaklarının Üniversiteler eliyle çok etkin biçimde kullanılabilmesidir. Bunun için kimi zaman konusunda uzman akademisyenlerin bir proje döngüsü içinde zaman zaman doğrudan kendi projesine tahsis edilmiş bütçe ile uygulamaya yönelik çalışmaların içinde yer alarak somut patentli ürünlerin ortaya konmasını sağlamalarıdır.
Tablo 4. Nesil “Açık Üniversite”ye Geçiş Adımları Nasıl Olmalı?
Aşamalar
Yapılacak Uygulamalar
1.Üniversitelerin Sanayide Uzmanlık Alanlarına Göre Belirlenmesi
Coğrafi bölgelerin büyüklüklerine göre rekabeti sağlayabilecek biçimde birden fazla kümelenme
2.Uzman Akademisyenlerin Belirlenmesi
Belirlenmiş uygulama konularında akredite uzmanlıkların kurulması
3.Üniversite Laboratuvarlarının Geliştirilmesi
Bölgesel sanayi yapılanmasına göre akredite Ar-Ge ve test lab. kurulması
4.Sanayi İçin Sürekli Eğitim, Danışmanlık Sisteminin Kurulması
Uzmanlık dallarına göre sertifikalandırılmış
5.Üniversite Sanayi Proje Destek Bütçeleri Oluşturulması
Üniversite Enstitüleri, nezdinde sanayiye yönelik Ar-Ge ve yenilik proj.de görevli uzman akademisyenin kullanacağı bütçe (ABD, Grant)
6.Lisans ve Lisansüstü Akademik Prog. Düzenlemeleri
Sanayinin öncelikli alanlarında, uygulamalı tezler
7. Sanayi Uygulama Eğitim Programlarının Başlatılması
Sanayide çalışanların niteliklerinin artırılmasına yönelik, akredite edilmiş sertifika prog.
Kaynakça:
1. A. Demir, 3. Nesil Üniversiteler; www.medeniyet.edu.tr/content/userfiles/3_nesil_universiteler_01.pdf
2. “Üniversite Sanayi İşbirliği” www.inovasyon.org/getfile.asp?file=uni-san.ppt
3. F. KARA, M. KİPER, Üniversite Sanayi İşbirliği, web.deu.edu.tr/umk/umk/sunumlar/fkara/samsunu.PPT
4. “ Dünya’da Üniversite ve Sanayi İşbirliği” www.ttgv.org.tr/content/docs/usi_kitap.pdf
5. E. Erdil, T. Pamukçu v.d. “Değişen Ün.-San. İşbirliğinde Üniversite Örgütlenmesi” http://www.politics.ankara.edu.tr/dergi/pdf/68/2/4.-Erkan-Erdil-.pdf
6. EUROSTAT. http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/tgm.
7. E.T. Karagöl, H. Karahan, Yeni Ekonomi: Ar-Ge ve İnovasyon; http://books.google.com.tr/books?id
* Web kaynaklarına erişim tarihi Nisan 2014
