Blog / Uygulamalı Bilim Eğitimine Yeni Bir Soluk: Itap Fenlab
Uygulamalı Bilim Eğitimine Yeni Bir Soluk: Itap Fenlab
Tuğrul HAKİOĞLU / ITAP Direktörü itap-tthv.org | itap-fenlab.org Bilkent Üniversitesi / Fizik Bölümü ITAP
Profesyonel bilimsel araştırmaların, eğitimsel ve toplumsal bilim etkinliklerinin birlikte yer aldığı bir Sivil Toplum Kuruluşu olan ITAP, uluslararası alanda “Institute of Theoretical and Applied Physics” adıyla bilinmektedir. 2006 yılının Mart ayında Türkiye Toplum Hizmetleri Vakfı bünyesinde kurulan bu fizik enstitüsü 2012 yılında dernekleşerek İleri Teknolojik Araştırma, Projelendirme ve Uluslararası Bilimsel Eğitim Derneği adıyla yeni bir sivil toplum hareketine dönüşmüştür. Başlıca faaliyetlerini Ankara ve Marmaris’te sürdürmekte olan dernek, çalışmalarını başta İstanbul olmak üzere diğer bazı şehirlere genişletmek için hazırlıklarını sürdürmektedir.
ITAP yalnızca bilim camiasına değil toplumun her kesimine hitap edebilmek amacıyla, ilkokuldan üniversiteye kadar öğrencilerin yanı sıra toplumun her kesiminden doğa bilimlerine ilgi duyanlara, temel bilimsel yasaların, merak uyandırıcı, düşündürücü ve eğlenceli bir şekilde aktarılmasına yönelik etkinlikleri hayata geçirerek, ülkemizde son yıllarda ulusal bilim strateji planları içinde yer alan bilim toplumu hedeflerine yönelik çalışmalara katkıda bulunmaktadır. Kuruluşu itibarıyla fizik alanında uluslararası akademik etkinlikler düzenleyen ITAP, düzenlediği etkinliklerin kapsamını ve hedef kitlesini genişleterek 2009 yılında ITAP Fizik Olimpiyat Okulu ile lise fizik öğretmenlerine, ardından 2011 yılından itibaren ITAP Bilim ve Toplum Merkezi ile ilköğretim öğrencileri ve ailelerine ulaşmaktadır.
ITAP FenLab Nedir?
ITAP Bilim ve Toplum Merkezi’nin çalışmaları 2013 yazında genişletilerek ilköğretim öğrencilerinin fen ve matematik derslerine katkıda bulunmak amacıyla ITAP FenLab adında yeni bir uygulamalı eğitim modeli geliştirmiştir.
FenLab, Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde Talim ve Terbiye Kurulunca hazırlanan ilköğretim fen ve matematik müfredatları ile uyumlu ve müfredatlara paralel olarak ilköğretim öğrencilerinin okul içi fen ve matematik eğitimlerini deney, uygulama, gözlem ve atölyelerle güçlendiren bir ek müfredat programı olarak geliştirilmiştir. Öğrenciler okullarında aldıkları fen bilimleri ve matematik eğitimlerinin deney, uygulama, gözlem ve proje çalışmalarını ITAP’ta bu program kapsamında gerçekleştirebileceklerdir.
Öğrenciler eğitim yılı boyunca sürekli olarak katıldıkları bu programda, haftalık 200 dakikalık bir eğitimle fizik, kimya, biyoloji, astronomi, jeoloji ve matematik alanlarında aktif katılımlı etkinlikler ile temel bilim eğitimi eksiklerini kapatmakta ve bilimsel süreç becerilerini geliştirebilmektedirler.
ITAP FenLab Ankara Beşevler’de çalışmalarına başlamış olup diğer şehirlere yayılma konusunda da girişimlerini sürdürmektedir.
Sivil Toplum Kuruluşlarının çalışmaları, toplumun eğitimine katkı sağlamak için, kendi ayakları üstünde durabildiği kadar var olma çabası içindedir. Çünkü eğitimdeki kalite, bireylerin, ailelerin ve toplumların sağlık, eğitim, siyasi, ekonomik ve kültürel fırsatlara ve hizmetlere ulaşabilme yeteneklerini güçlendirir. Gelişmişlik düzeyi ile eğitimin paralel olarak ilerlediği gerçeğini unutmamak gerekir. ITAP da aynı amaçla FenLab projesini geliştirmiştir.
ITAP FenLab´ın Amaç ve Hedefleri
Gündelik yaşantılar çocukların beyinlerinde birçok soru ve problemi ortaya çıkarır: Buzdolabı acaba nasıl soğutur? Neden yemek yemek ve su içmek zorundayız? Balıklar suyun içinde nasıl yaşar? Neden ağaçlar yeşil, gökyüzü mavidir? Gökyüzü akşamüstü neden kızıllaşır? Nasıl görebiliyoruz? Nasıl duyabiliyoruz? Göktaşı yağmurları, kuyruklu yıldızlar, ay, güneş, tutulmalar, yıldızlar nasıl oluşur?
Yetişmekte olan neslin kafalarında oluşan bu gibi sorulara, öğrendikleri ışığında bilgilerini sentezleyip çözümler/cevaplar üretebilen, analitik düşünebilen, özgür ve mutlu bireyler olmasını istiyorsak, eğitim kurumlarımızda insanoğlunun bilimsel birikimini onlara daha anlaşılır, daha uygulamalı ve daha etkili anlatabilmenin yollarını mutlaka bulmalıyız. Bu kapsamda öğrencilere daha geniş ve daha derin öğrenme olanakları sunmak için eğitim programlarında çeşitlilik artık kaçınılmaz bir gereksinimdir. Bireyin yetenek, potansiyel ve ihtiyaçlarına uygun, alternatif programların sunulması, aynı zamanda çeşitliliğin artırılması yeni nesile yapılan en doğru yatırımdır aslında.
ITAP FenLab, her çalışmanın ve başarının bilgi ve araştırmaya dayalı olması gerektiği felsefesini benimsemektedir. Öğrencilerin fizik, kimya, biyoloji ile ilgili konularda okul müfredatına uygun ve paralel olarak seçilen çok sayıda deneyi kendi elleriyle yapmaları, matematiğin çok sevilebilecek bir şey olduğunu öğrenmeleri, gözlemlere ve proje çalışmalarına aktif olarak katılarak okul içi bilgilerini ve başarılarını pekiştirmeleri, basit mühendislik uygulamalarıyla girişimci ruhlarını güçlendirmeleri hedeflenmektedir.
Bilimde, mühendislikte ve teknolojide büyük ve kalıcı keşiflere, başarılara ve yeni ürünlere imza atmış insanların hayatlarını anlatan birçok kaynak bulunmaktadır. Bu insanların ezici bir çoğunluğu, çocukluklarında aile hayatlarında/okullarında bilimsel deney, gözlem ve uygulamalarla öğrendiklerini bu şekilde çocukluktan itibaren bilimin içinde yaşadıklarını dile getirmektedirler.
Yeni kurulan üniversitelerin de kısmi etkisiyle, son yıllarda ülkemiz yükseköğreniminde temel bilim bölümlerine duyulan ilgi giderek azalmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, YÖK ve TÜBİTAK ortak çalışmasıyla geliştirilen, dereceye girenler arasından üniversite bölüm tercihlerinde temel bilim bölümlerini seçen öğrencilere yönelik burs uygulaması bu konuda umut tazelemektedir. Ancak ortaöğretimden yükseköğrenime geçişte temel bilim alanlarının daha az tercih edilmesinin asıl sebebi biraz daha geride, ilköğretimde aranmalıdır. Bilime ve bilimsel yaklaşıma ilgileri taze tutulamayan, uygulamalı bilim eğitimi yoksunluğu içindeki ilköğretim öğrencilerinin ortaöğretim ve devamındaki eğitim hayatlarında temel birim haricindeki alanlara kaymaları kaçınılmazdır. ITAP FenLab ve benzer çalışmalar yapmakta olan uygulamalı bilim eğitimi merkezleri, ilköğretim öğrencilerinin merak ve ilgi duygularını diri tutarak onlarda temel bilim alanlarında çalışma hevesi oluşturabilecek kurumlardır.
ITAP FenLab’da eğitim alan öğrenciler akılcı düşünmeyi, soru sormayı, merakının peşinden gitmeyi, bilimsel zorluklara göğüs gerebilmeyi, bildiğini savunmayı, rasyonel düşünmeyi, hipotez kurmayı, bilimsel problemlerden sonuç üretmeyi ve o sonuçlardan yorum çıkarmayı öğrenmektedirler. FenLab, öğrencilerin içindeki yaratıcılık ruhunun güçlenmesine, onların kendilerine güven duyan birer girişimci olarak yetişmelerine imkân tanımaktadır. Bu şekilde toplumun kanı tazelenecek, gelecek nesillerin ülkenin bilim toplumuna doğru yol alışında daha etkin ve girişimci olmalarını, yeni bilimsel buluşlara ve yeni teknolojilere yol açmalarını ve dünya toplumları ile olan rekabetlerinde daha güçlü olmalarını sağlayacaktır.
Çocukların en girişimci oldukları, en çok merak ettikleri, en çok içlerinden gelerek yarattıkları ve en çok soru sordukları çağ okul öncesi ve ilkokul çağlarıdır. İlköğretimin ortasından itibaren çocuklar oyunla öğrenmekten yavaşça sıyrılıp, ya kendisine verilen ödev/sınav sorularını çözen bir makinaya dönüşürler ya da fırsat verilirse her şeyi düşünmeyi, konsantrasyonu, kendilerini disipline sokmayı ve kendi elleriyle deneyerek-yanılarak doğruyu bulmayı öğrenmeye başlarlar. Hayatta bir iş bitirmek için ya kendilerine birileri tarafından bir görevin verilmesini beklerler ya da doğru yönlendirildikleri takdirde, bu girişimciliklerini kullanarak, gerçek hayatta olduğu gibi işi de kendileri tanımlayıp yerine getirirler. Ülkemizin bilim ve strateji belgelerinde tanımlanan ve gelecek nesillerin sahip olması beklenen girişimcilik ve yaratıcılığın bu bireysel özellikler üzerinden ve bu yaşlarda başlaması gerektiğinden eminiz. Öğrencilerin kişilikleri hem zihinsel hem de fiziksel anlamda bu çağlarda gelişmeye başlar. Aileleri ve öğretmenleri bu yaşlarda çocukların yeteneklerinin ve isteklerinin farkına varırlar. Sorumlu aileler bu yaşlarda çocuklarını yönlendirme eğilimine girerler. Doğru yönlendirildikleri takdirde, bugünün ilköğretim öğrencileri 10 yıl gibi kısa bir zaman içinde ülkenin yeni girişimci, yenilikçi ve yaratıcı gücünü oluşturacaklardır. Bu nedenle ITAP FenLab ilköğretim düzeyinde başlamaktadır.
ITAP FenLab’da Kimler Görev Alır?
ITAP, dört yıldır başarılı bir şekilde yapmakta olduğu 50’ye yakın Aile Bilim Şenliklerinde özenle seçilmiş, üstün özelliklere sahip olan fen, matematik ve mühendislik alanlarında çalışmakta olan üniversite öğrencilerinin, çocuklar ve velilere yönelik bilim eğitiminde büyük bir başarı elde ettiğini gözlemlemiştir. Başarılı üniversite yüksek lisans ve doktora gençleri, çocuklar üzerinde örnek model oluşturabilmekte ve çocuklarla bilimi çok etkin bir şekilde buluşturabilmektedirler. Bu nedenle, FenLab projesinde üniversitede okumakta olan yüksek lisans ve doktora öğrencileri eğitmen olarak görev almaktadırlar. Eğitmen olmak için yapmış oldukları başvurularda kendi alanlarında başarılı öğrenciler olmaları gerekir. Buna ek olarak çocukları sevmeleri, çocuklar tarafından benimsenmeleri ve ITAP FenLab deney/uygulama/gözlem eğitimini başarılı bir şekilde bitirmiş olmaları gerekmektedir. ITAP FenLab eğitmeni olarak görev alan üniversite yüksek lisans ve doktora öğrencileri ITAP bursu alırlar. Böylelikle hem topluma karşı olan sorumluluklarını gelecek nesillerin doğru şekillerde yetiştirilmesine yardımcı olarak yerine getirirler, hem de kendi eğitimleri için gerekli olan desteği elde ederler. ITAP FenLab eğitim ve uygulamalarında eğitmen ve koordinatörlerin sayısı yaklaşık her 6 öğrenciye bir eğitmen/koordinatör düşecek şekilde ayarlanmaktadır. Özellikle deney, uygulama ve gözlemlerde öğrenci ve eğitmen arasında birebir etkileşim için gereken zamanın ayrılması esastır.
FenLab’ın bilimsel danışma ve koordinasyon kurulu, alanlarında uzman olan üniversite öğretim üyelerinden oluşmaktadır.
ITAP FenLab’a Katılan Öğrenciler Neler Kazanmaktadır?
ITAP FenLab, öğrencilerin bilimsel ve akılcı düşünme yöntemlerini geliştirerek özellikle bilime ilgi duyan, bilimsel çalışma yöntemleri konusunda meyilli olan öğrencilerin açlığını giderecek, onların küçük yaşlarda bilimsel araştırma, bilimsel zorluklara karşı pes etmeme, merakının peşinden gitme gibi kişisel özelliklerinin yanında, gözlem, ölçme, ölçme sonucunu bilimsel olarak değerlendirme, bir bilimsel deneyde bulunan değişkenleri tanımlama, bilimsel yasaları deney ve ölçüm yöntemleri ile çıkartma, bilimsel hipotez kurma, kurulan hipotezi test etme, ortak ve etkileşimli çalışma gibi bilimsel özelliklerini de geliştirerek, bunları erken yaşlarda aşılamaktadır. Bu şekilde öğrencilerin okul eğitimlerine tam destek verilmiş ve eksik olan yanları tamamlanmış ya da güçlendirilmiş olunmaktadır. FenLab eğitimi öğrencilerin okul içi başarılarında kesin sonuç elde edilmesine ve bilginin unutulmayacak seviyede derinleştirilmesine yardımcı olmaktadır.
Bugün yaşamımızın her alanında bilimi, bilimsel düşünceyi ve bunların değerini anlamaya çalışmamız uygar ve çağdaş olmanın bir gereğidir. İnsanlığın ortak hazinesi olan bilim herkese açıktır. Çocuklarımızın ileride gerçekten özgür ve mutlu bireyler olmalarını istiyorsak okullarımızda bilimsel düşünceyi onlara daha zevkli, daha iyi anlatabilmenin yollarını mutlaka bulmalıyız. İlerlemenin itici gücünü; sivil toplum kuruluşlarından, özel sektörden, üniversiteler ve devletten sağlayarak ve bilimi her düzeyde anlaşılır kılarak birer mum yakabiliriz. Bu küçük girdiler, olağanüstü büyük sonuçlar doğurabilir.
ITAP FenLab, MEB’in özellikle uygulama noktasında çözmeye çalıştığı birçok ülke problemine çözüm üreten bir projedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın geliştirmekte olduğu yaratıcılık, girişimcilik, sorgulama, merak etme gibi bireysel özellikleri koruyan ve güçlendiren, üstün nitelikli bireyler yetiştiren, toplumun bilime olan ilgisini artıran ve üniversiteler ile olan bağı güçlendiren yeni eğitim modeli bu proje ile hayata geçirilebilecektir. Özellikle, eğitim alan öğrencilerin ileride meslekleri ne olursa olsun hayatlarında rasyonel (akılcı) düşünme yöntemlerini kazanmaları açısından FenLab kilit önem taşımaktadır. ITAP FenLab projesi ülkemizin tüm stratejik bilim/teknoloji öngörü belgeleriyle uyum içindedir.
