Blog / Verimlilik, Büyüme ve Kalkınma - II
Verimlilik, Büyüme ve Kalkınma - II
Dr. Halit SUİÇMEZ / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü) Verimlilik, Büyüme ve Kalkınma - II
Bu makalenin ilk bölümü (I), Anahtar dergisinin Ağustos 2014 sayısında yayımlanmıştır. Birinci bölümde ele alınan konular şunlar olmuştur: Türkiye’de Büyüme Açısından Sorun Nedir?, Türkiye’de Kalkınma Açısından Sorun Nedir?, Türkiye’de Verimlilik Açısından Sorunlar Nelerdir? Makalenin bu bölümünde (II) ise; Türkiye’de verimlilik ve büyüme ilişkileri açısından yaşanan sorunlar ile Onuncu Kalkınma Planındaki verimlilik hedefleri üzerinde durulacaktır.
Türkiye’de Verimlilik-Büyüme İlişkisi Açısından Sorun Nedir?
İktisatta büyüme muhasebesi denilen ve büyümede faktörlerin payını araştıran çalışmalar yapılmaktadır. Bunlardan birinin sonuçları aşağıda verilmiştir.
1992-2000 arasında Belçika’da Toplam Faktör Verimliliği’nin (TFV) büyümeye katkısı yüzde 50, Danimarka’da 65, Finlandiya’da 93, Fransa’da 85, Almanya’da 65, İtalya’da 51, İsveç’te 100, Türkiye’de yüzde -2,1’dir.
Bu oran, Türkiye’de 1972-2000 arasında yüzde 6,5’tir (Kaynak; Dr. Halit Suiçmez, Ekonomik Büyümede TFV’nin Rolü, MPM Yayını, 698, Ankara, 2008: 13).
1985- 2012 döneminde, verimliliğin büyümeye katkısı yüzde 11,1’dir. Sermayenin katkısı yüzde 63.6; istihdamın katkısı 25.3’tür.
Büyüme; üretim faktörlerinin katkısı açısından daha dengeli bir yapıya getirilmelidir.
TÜSİAD ve TCMB’nin 2008 yılında yapılan çalışmasında bazı OECD ülkelerindeki büyümede toplam verimlilik artışının katkısı araştırılmıştır.
Tablo 1. Bazı OECD Ülkelerinde Verimlilik Faktörünün Büyümeye Katkısı
ABD’de 1992-2000 dönemindeki büyümenin % 37’ si verimlilikten,
Danimarka’ da % 62’si verimlilikten,
Finlandiya’da % 69’u verimlilikten,
Almanya’da % 64’ü verimlilikten,
İtalya’da %51’i verimlilikten kaynaklanmıştır.
Kaynak; TÜSİAD, TCMB; 2008
Türkiye’de ise bu dönemde, (1992-2000) büyümede verimlilik artışının payı sadece % 6 olmuştur. (TÜSİAD, TCMB; 2008)Yapılan bir diğer çalışmada Türkiye’de büyümenin kaynakları ayrıştırılmıştır. Büyümenin kaynakları aşağıda verilmiştir. 2002- 2010 arasında büyümenin yüzde 14,1’lik kısmının toplam faktör verimliliğinden kaynaklandığı hesaplanmıştır.
Tablo 2. Büyümenin Kaynakları
Gerçekleşen Büyüme Sabit Sermaye İstihdam TFV
1989-2010 3,84 3,18 0,49 0,17
% 82,7 12,8 4,5
1989-2000 3,83 3,36 0,54 -0,07
% 87,6 14,1 -1,8
2002-2010 4,97 3,70 0,58 0,70
% 74,3 11,6 14,1
Kaynak: Şeref Saygılı, Uluslararası Üretim Zincirlerinde Dönüşüm ve Türkiye’nin Konumu, Değerlendirme, 2 Mart 2012, TCMB.
Yakın dönemde yapılan bir diğer ortak çalışmada son 30 yıllık dönemdeki büyümenin kaynakları ayrıştırılmıştır. 2000’li yıllara gelindiğinde, Toplam Faktör Üretkenliğinin büyümeye katkısı %20 civarında süregelmekte, ancak emeğin katkı payının yarı yarıya azalmış olduğu anlaşılmaktadır. İşgücünün gerek ücretlerindeki gerileme, gerekse istihdamındaki durgunluk nedeniyle emeğin topyekûn katkısının % 13’e değin gerilediği hesaplanmıştır. Sermaye faktörünün, işgücü faktörünü ikame etmesiyle betimlenen bu süreç, istihdam-dostu olmayan büyüme ve ithalata bağımlı sanayileşme sürecinin ana sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. İlgili veriler Tablo 3’te sunulmuştur:
Tablo 3. 1980 Sonrası Türkiye Ekonomisinde Büyümenin Kaynaklarının Ayrıştırılması
Ortalama Büyüme Hızı (%) GSYH Büyümeye Katkılar (%)
GSYH Sermaye Emek TFV Sermaye Emek TFV
1980-1988 5.34 4.00 3.16 1.72 50.29 33.33 16.38
1990-1999 4.02 5.10 2.53 0.08 55.31 25.80 18.89
2000-2010 4.24 4.45 0.27 1.67 66.65 13.13 20.22
1980-2010 4.16 4.55 1.69 0.89 58.23 23.07 18.70
Kaynak: Yeldan, A. Erinç ve Güneş Kolsuz (2014) “1980-Sonrası Türkiye Ekonomisinde Büyümenin Kaynaklarının Ayrıştırılması” Çalışma ve Toplum, 40(1): 49-66.
Türkiye eğer AB üyesi olacaksa, batılı ülkeler arasında saygın bir konuma ulaşacaksa, büyümesini mutlaka daha fazla oranda verimlilik artışlarına dayandıracak politikaları oluşturup hayata geçirmelidir. Türkiye’nin, dünyanın en büyük GSYİH’ye sahip 10 ekonomisi arasına girebilmesi için, ekonomik büyüme ve bunun önemli kaynaklarından biri olan TFV performansını artırması gerekiyor. Bunun için özellikle bilgi sermayesi ve teknolojik düzeyde elde etmesi gereken atılımların TFV’ye olan katkıları göz önünde bulundurulmalıdır.(Kaynak: The Conference Board, Aktaran; Metin Ercan, Radikal,05.04.2014)
Son olarak Onuncu Kalkınma Planında bu ilişkilere nasıl bir yaklaşım gösterildiğine değinelim.
Türkiye’de Onuncu Kalkınma Planında Verimlilik-Büyüme İlişkisi Açısından Öngörü ve Hedefler Nelerdir?
Onuncu Kalkınma Planı bir bütün olarak değerlendirildiğinde kuşkusuz çok sayıda doğru ve yerinde sayılabilecek tespitler ve açılımlar içermektedir. Kalkınma ve Verimlilik olguları açısından geliştirilecek ilişkilerin elbette daha iyi noktalara götürülmesi gereklidir. Bu alanda bir katkı yapmak amacıyla aşağıdaki değinmelere yer verilmiştir.
Onuncu Kalkınma Planında (T.C. Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018) 137-165 maddeler arasında anlatılan eğitim politikalarında asıl ihtiyacımız olan “kavram temelli öğrenme”ye hiç değinilmemiştir. Bugün bizdeki sistem “bilgi temelli öğrenme”dir. Mesela çocuk “demokrasi” kavramını öğrenmeden 2. Meşrutiyeti öğrenir.
314-323 maddeler arasında istihdam politikaları verilmekte, ancak işgücü verimliliğini arttıracak ve bunu kalıcı kılacak önlemlere yer verilmemektedir. Bilindiği gibi, 2002 sonrasında reel ücret ve verimlilik arasındaki makas açılmıştır.
435 ve 437.nci maddelerde belirtildiği gibi, 2007-12 arasında negatif olan Toplam Faktör Verimliliği (tfv) değişkeni 10.ncu plan için büyümede en önemli risk olarak gözükmektedir.
441 ve 442 maddelerde “verimlilik politikaları” açısından ipuçları bulunmaktadır.
Verimlilik odaklı büyümeden söz edilmekte ancak bunun ithalata dayalı mevcut spekülatif sermaye yönelimli iktisat politikaları terk edilmeden nasıl mümkün olacağı soru işareti olarak kalmaktadır.
450’nci maddede, plan döneminde tfv yüzde 1,1 oranında artacak denmektedir. Yüzde 5,5 lik bir GSMH artışında tfv hedefi çok yetersizdir. Çünkü 1980-2010 arasında tfv artış hızı yüzde 0,90 dır. (kaynak:http://www.academia.edu/3349233/Orta_Gelir_Tuzagindan_Cikis_Hangi_Turkiye)
Demek ki, geçen 30 yılda tfv artış hızı yüzde 0,90; önümüzdeki beş yıllık dönemde bu oranın da en az yüzde 2’nin üzerine çıkarmak öngörülmeliydi.
652’nci maddede Tablo 20.de ileri teknoloji sektörlerinin ihracat payı 2006’da yüzde 5,6;
2018’de 5.5 olarak hedeflenmiştir. Demek ki 12 yıl sonra da bir gelişme öngörülmemiştir.
Eğer ileri teknolojilerin ihracattaki payı artırılamayacaksa İhracat için yapılan hamlelerin de çok yararı olmaz.
Üçüncü Bölümde, öncelikli dönüşüm programlarından birincisi, “üretimde verimliliğinin artırılması programı”dır.
Bu verimlilik artırma konusunda kalkınma planlarında ilk kez yer verilen bir konu olmaktadır. Dolayısıyla olumlu olarak görülmelidir.
Ancak; programın hedefi; sanayi sektöründe TFV’nin büyümeye katkısının yüzde 20’nin üzerine çıkarılmasıdır. Bu hedef yetersizdir.
Türkiye’de 1980-2010 döneminde büyümeye katkılar şöyle olmuştur:
1980-2010 arasında ortalama gsmh artışı yüzde 4,16 olarak hesaplanmıştır. (Kaynak;http://www.academia.edu/3349233/Orta_Gelir_Tuzagindan_Cikis_Hangi_Turkiye)
Söz konusu olan bu büyümeye katkılar şu biçimde gerçekleşmiştir.
Sermayenin büyümeye katkısı yüzde 58,Emeğin katkısı 23, tfv katkısı 19.(kaynak: aynı kaynak)
Türkiye’de TFV geçen 30 yılda büyümeye zaten yüzde 19’ luk bir katkı yapmıştır, şimdiki hedefin yüzde 20’lerde değil çok daha yükseklere, en azından yüzde 30 ve 40’ lara çıkması olmalıydı.
Yani, Türkiye’de genel ekonomik büyümenin içinde toplam faktör verimliliğinin payı yüzde 20’lerde değil, çok daha yüksek düzeylerde hedeflenmelidir.
Çünkü büyümede TFV payının artması demek, ekonominin bilgi ve teknoloji temelli olması demektir.
Örneğin batılı ülkelerde büyümelerde toplam verimliliğin payı yüzde 50-60’lar düzeyindedir.
(Kaynak 1; B.Saraçoğlu ve H.Suiçmez, (2006), Türkiye İmalat Sanayinde Verimlilik, Teknolojik Gelişme, Yapısal Özellikler ve 2001 Krizi Sonrası Reel Değişimler)
2) E.Taymaz, ve H. Suiçmez, (2005), Türkiye’de Verimlilik, Büyüme ve Kriz, MPM Yayını, Ankara.)
Yukarıdaki araştırmalarda da anlatıldığı gibi, Türkiye’nin büyüme modeli” verimlilik odaklı bir büyüme” modeli olmalıdır. Bunun diğer adı; dinamik bir etkinlik modelidir. Bu modelde; üretim, istihdam, yatırımlar, reel ücretler, işgücü verimliliği, ihracat hep birlikte artmakta ve sonuçta ülke sadece GSMH artışı değil, gerçek bir kalkınma süreci yaşamaktadır.
Güney Kore ve Japonya’nın 1960-1990 dönemindeki sıçramalı kalkınma modeli de buna dayanmaktadır. Onuncu Kalkınma Planı bu eleştirel değerlendirmelere karşın, birçok da olumlu noktaya ve yeni açılımlara işaret etmektedir. Burada önemli olan Planın uygulanma tutarlılığı ve Orta Vadeli Programların, Yıllık Uygulamaların, Kurumsal Stratejilerin ve Sektörel Gelişme Planlarının hazırlanması ve uygulanmasında 10.ncu Beş Yıllık Planın temel ilke ve stratejilerine uyulmasıdır. Bununla birlikte öncelik taşıyan bir diğer husus ise, uygulana gelen ve kalkınma göstergeleri yönünden birçok zaaflar taşıyan mevcut iktisat politikalarının yeniden gözden geçirilmesi, spekülatif yönlü büyüme yaklaşımı yerine verimlilik odaklı bir büyüme modeline geçilmesidir. Bu ise, ülke kaynaklarının tam ve etkin kullanılıp değerlendirilmesi anlayışının hayatın her anında ve düzeyinde içselleştirilmesi demektir.
Sonuç
Ülkemizin bir “verimlilik ekonomisi” olmasını istiyoruz. Bu bir istek, özlem, vizyon ve de bir modeldir. Esasen bizim için hepsinden önce bu bir mecburiyettir. Çünkü verimlilik artışı açısından en yüksek potansiyele sahip ülke olduğumuz öne sürülebilir. Bunu adil ve hızlı kalkınmak için istiyoruz. Üretim ile insan arasındaki ilişkiyi kurmak için istiyoruz. Bu nasıl mümkün olacak?
- Önce kalkınma ve büyüme planlaması içinde bir “verimlilik planlaması ve politikası” oluşturmalıyız.
- Bizim Onuncu Kalkınma Planımız içinde bu yönde bazı vurgular ve hedefler bulunmaktadır. Bunların yeniden değerlendirilmesi ve güncellenmesi gereklidir.
-Dinamik bir “verimlilik politikamız” olmalıdır. Tüm reel değişkenler birlikte artırılmalıdır.
-İnsani varlıklarımızı ve diğer tüm kaynaklarımızı tam ve etkin değerlendirmeliyiz.
Örneğin; işgücümüzü tam değerlendirmiyoruz. 5-6 milyon işsiz var.
Makineleri tam kullanmıyoruz. Makine verimi MPM araştırmalarında yüzde 60’larda.(Nurettin Alpkent, Teknoloji Seviyesi Araştırmaları, İllerde VAP Projeleri).
Tesisler tam çalıştırılamıyor. Tesis verimi yüzde 60’lardadır (a.g.k.).
Kaynakları etkin kullanmıyoruz. İmalat sanayi teknik etkinlik oranı yüzde 59 dur.(Halit Suiçmez, Erol Taymaz; İmalat sanayi teknik etkinlik çalışmasında T.E.= yapılan iş/yapılabilecek iş=0,59)
TOBB Savurganlık Araştırmasında maliyet= 200 milyar dolar çıkmıştır.(www.tobb.org.tr)
-Verimlilik ilkelerini her düzeyde öğrenip uygulayarak verimlilik ekonomisine katkı verebiliriz.
-Verimliliğin ekonomi politiğini anlatıp, açıklayıp, bölüşümü düzeltici öneriler geliştirerek katkı verebiliriz.
- Büyümede TFV payını arttırmak için; teknolojik gelişmeye dayalı sıçramalı verimlilik artışı şarttır.(Kaynak; Dr. Halit Suiçmez, Verimlilik Ekonomisi Ve Politika Arayışları, Verimlilik Dergisi, 2013/4,
- DPT tarafından hazırlanan “Uzun Vadeli Gelişmenin (2001-2023) ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planının (2001-2005) Temel Amaçları ve Stratejisi”nde 2001-2023 döneminde yıllık ortalama %7 dolayında büyüme hızı sağlanması ve büyümenin %30’unun toplam faktör verimliliğinden kaynaklanması öngörülmektedir. Tüm bu saptama ve gözlemler dikkate alınarak, burada yapılan önerilerden yararlanıp makro plan, strateji, program ve politikalarda verimlilik değişkeninden en üst düzeyde faydalanmak ülkemizin “verimlilik ekonomisine” geçmesinde önemli katkı sağlayacaktır.
KAYNAKÇA:
- Erinç Yeldan, Büyümenin Yapısında Değişen Yok,02 Nisan 2014 Cumhuriyet
- Erinç Yeldan, Orta Gelir Tuzağı Meselesi, 6 Nisan 2014 Cumhuriyet
-Erinç Yeldan, A ve Güneş Kolsuz (2014) “1980-Sonrası Türkiye Ekonomisinde Büyümenin Kaynaklarının Ayrıştırılması” Çalışma ve Toplum, 40 (1): 49-66.
-www.tobb.org.tr, erişim tarihi, 13.05.2014
-http://www.izafet.com/genel-kultur/608475-dunya-demokrasi-indeksi-ulkelere-gore-demokrasi-siralamasi.html#ixzz1wEpj2dBY,
-UNDP, Human Development Report,2009
- OECD,2011 Raporu
-Sırma Demir Şeker, Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksi Ve Endeks Sıralamasının Analizi T.C. Kalkınma Bakanlığı, s;17,Ekim 2011
- http://vi.sanayi.gov.tr/rpr.aspx, Erişim Tarihi: 08.05.2014
- Halit Suiçmez, Ekonomik Büyümede Toplam Faktör Verimliliğinin Rolü, MPM Yayını, 698, Ankara, 2008, Sf:13
-Halit Suiçmez, Verimlilik Ekonomisi Ve Politika Arayışları, Verimlilik Dergisi, 2013/4
-TÜSİAD, TCMB; 2008 Raporları
-Nurettin Alpkent, Teknoloji Seviyesi Araştırmaları, İllerde VAP Projeleri,1999-2009
-B. Saraçoğlu ve H. Suiçmez, (2006), Türkiye İmalat Sanayinde Verimlilik, Teknolojik Gelişme, Yapısal Özellikler ve 2001 Krizi Sonrası Reel Değişimler)
-E. Taymaz, ve H. Suiçmez, (2005), Türkiye’de Verimlilik, Büyüme ve Kriz, MPM Yayını, Ankara.)
-E. Thorbecke, Kalkınma Doktrininin Evrimi, 1950-2005, Fikret Şenses, Neoliberal Küreselleşme Ve Kalkınma, 2009 İçinde, s; 166
- http://vi.sanayi.gov.tr/rpr.aspx, erişim tarihi; ; 08.05.2014
-TÜİK Kısa Dönemli İş İstatistikleri, Üretim, İstihdam ve Üretici Fiyatları Endeksi Haber Bültenleri; aylık üretim endeksinin üçer aylığa dönüştürülmesi, verimlilik ve reel işgücü maliyeti TİSK hesaplaması,2014
-Dr. Halit Suiçmez, Ekonomik Büyümede TFV’nin Rolü, MPM Yayını, 698, Ankara, 2008, Sf:13)
-Şeref Saygılı, Uluslararası Üretim Zincirlerinde Dönüşüm ve Türkiye’nin Konumu, Değerlendirme,2 Mart 2012,TCMB
-The Conference Board, Aktaran; Metin Ercan, Radikal,05.04.2014)
-T.C. Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018),Ankara 2013
- http://www.academia.edu/3349233/Orta_Gelir_Tuzagindan_Cikis_Hangi_Turkiye)
-http://www.academia.edu/3349233/Orta_Gelir_Tuzagindan_Cikis_Hangi_Turkiye, Erişim Tarihi: 13.05.2014
- Hürriyet, 19.09.2013
- Dünya, 02.07.2012
