Blog / İş Hayatında Kadın
İş Hayatında Kadın
Nazmiye DEMİR / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü)
Ülke nüfusunun yarısını kadınlar oluşturmaktadır.
Türkiye nüfusunun 2013 yılında (76 667 864) % 49,8’ini kadın nüfus (38 194 504) ve % 50,2’sini erkek nüfus (38 473 360) oluşturmaktadır (TÜİK, 2013).
Şekil 1. Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus, 2013. Kaynak: TÜİK
Ancak, ülkemiz nüfusunda ağırlıklı yeri olan kadınların iş dünyasındaki yeri eş değer öneme sahip bulunmamaktadır.
Ülkemizde kadın istihdamı artırılamamaktadır.
İş gücüne katılımda kadınların oranı erkeklerin oranının üçte biridir.
Nüfus Kayıt Araştırması (NKA) sonuçlarına göre 2011 yılında, Türkiye’de 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde iş gücüne katılma oranı % 47,5 olup bu oran erkeklerde % 69,2, kadınlarda ise % 25,9 oldu. Avrupa Birliği (AB) üyesi ve aday ülkeler arasında kadınların iş gücüne katılma oranının en düşük olduğu ülke Türkiye’dir. Türkiye genelinde iş gücüne katılma oranı cinsiyet ve yaş gruplarına göre incelendiğinde, tüm yaş gruplarında erkeklerin iş gücüne katılma oranı kadınlara oranla daha yüksektir. İş gücüne katılma oranı erkeklerde en yüksek % 95,4 ile 35-39 yaş grubunda, kadınlarda ise % 38,3 ile 25-29 yaş grubundadır.
OECD verilerine göre 2009 yılındaki kadın istihdamının toplam istihdam içindeki payı OECD ülkelerinde % 44 iken Türkiye’de bu oran %27,6’dır. OECD ülkelerinde kadın istihdam oranı Türkiye’nin bir buçuk katından fazladır.
2012 yılı itibarıyla durum fazla değişiklik göstermeyip yalnızca % 1,4 dolayında artışla % 29,5 düzeyine çıkmıştır (TÜİK, 2013).
Türkiye´de kadınların iş gücüne katılım oranları Avrupa´nın çok gerisinde olduğu gibi diğer ülkelerin de çok gerisindedir.
Türkiye, 2012 sonunda ulaştığı yüzde 29,5´luk (TÜİK´e göre) oran (OECD´ye göre % 32,3) ile hala OECD ülkeleri içinde son sırada yer alıyor. Türkiye´ye en yakın ülke yüzde 47,8 ile Meksika olurken, OECD ülkelerinin ortalaması yüzde 62,3’tür.
Tablo 1. OECD Üyesi Ülkelerde 15+64 Yaş Arasındaki Kadınların İş Gücüne Katılım Oranı (%)
Kaynak: OECD verileri
Oysa Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Ayşenur İslam’ın "İş Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadın Temsili" konulu uluslararası çalışma toplantısında da ifade ettiği gibi, “Kadınların çalışma hayatında yer almaları, kadınların ekonomik açıdan güçlenmelerini sağlarken, aile içindeki konumlarını iyileştirmekte, aile içi karar verme güçlerini, kendilerine duydukları güveni ve toplumsal saygınlıklarını da artırmaktadır.”
2014-2018 dönemini kapsayan 10.Kalkınma Planı’nda da kadınların çalışma hayatındaki önemine vurgu yapıldığı ve hedef ve politikaların bu bağlamda oluşturulduğu görülmektedir.
Planda, başta gençler ve kadınlarda olmak üzere iş gücüne katılımın ve istihdamın artırılması, işsizliğin azaltılması, iş kazalarının ve kayıt dışı istihdamın önlenmesi, iş gücü niteliğinin yükseltilmesi ve kırılgan istihdamın azaltılması hususlarının önemini korumakta olduğu ifade edilmektedir.
10. Kalkınma Planı’nda“Kadınların iş gücüne katılım ve istihdam oranlarının Plan dönemi sonunda sırasıyla yüzde 34,9 ve 2023’de ise, yüzde 31’e yükseltilmesi” somut olarak belirlenmiştir.
Bu çalışmada, kadınların iş gücüne katılımı sırasıyla dünyada ve ülkemizdeki durumu açısından incelenecektir. Daha sonra, günümüzde kadın istihdamının durumunu ortaya koymak için, bu alanda yapılmış çalışmalar ve istatistiki veriler temel alınarak kadının çalışma hayatındaki profili ortaya konulacak ve bir durum saptaması yapılacaktır. İstatistiki verilerden yararlanılarak tablolar oluşturularak konu irdelenecek ve çalışma genel bir değerlendirmeyle sonlandırılacaktır.
Çalışma Hayatında Kadın
Dünyada Sanayi Devrimi, kadının ücretli olarak çalışmaya başlamasının miladı olmuştur. Bu açıdan Sanayi Devrimi, ilk kez ve bugünkü anlamı ile ücretli kadın iş gücü kavramının doğmasına yol açan en önemli tarihsel gelişme olarak değerlendirilmektedir. XIX. yüzyılda başta İngiltere olmak üzere, birçok Batılı ülkede toplam iş gücünün önemli bir bölümünü kadınlar oluşturmuştur. Bu ülkelerde sanayileşme, dokuma imalatı ile başlarken toplam iş gücünün önemli bir bölümünü de kadınlar oluşturmuştur. Sanayi Devrimi’ni izleyen yıllarda, dokuma sektöründeki gelişmelere paralel olarak, kadın iş gücü sayısı hızla artmış; bu durumda özellikle teknik gelişmelerin, başka bir deyişle üretim tekniğini basitleştiren makinelerin, iş bölümü ve uzmanlaşmanın, kadın emeğinden yararlanmayı kolaylaştırması, dokuma sektöründe kadın gücünün, erkeklerden çok daha başarılı olmasını getirmiştir (Kocacık ve Gökkaya, 2005).
I. ve II. Dünya Savaşları’nda, erkek iş gücünün silah altına alınmasıyla birlikte çalışma alanında kadınlar daha fazla görülmeye başlanmıştır. Günümüzde ise dünya nüfusunun yaklaşık yarısını (% 49,7) kadınlar oluşturmakla birlikte, kalkınmanın sağlanmasında kadının iş gücü istihdamı özellikle gelişmekte olan ülkelerin ilgilenmesi gereken önemli bir konu durumunda bulunmaktadır.
Tüm dünyada olduğu gibi, kadınların çalışma hayatına katılması, ülkemizde de sanayileşmeye paralel olarak gelişme göstermiştir. Ancak, kadının ekonomik ve toplumsal hayatta yer almasının temeli, Cumhuriyet Dönemi’yle birlikte olmuştur.
Cumhuriyet döneminde kadın işçilere yönelik ilk önemli sayısal veriler, 1927 Sanayi Sayımı sonuçlarıdır. Bu sayım sonuçlarına göre çalışan kadın oranı % 25,58’dir. Yani dörtten fazla işçi çalıştıran sanayi kuruluşlarında çalışan her dört işçiden biri kadındır.
1927–1942 yılları arasında yürürlükte olan Teşvik-i Sanayi Yasası kapsamındaki kuruluşlara ilişkin kadın istatistikleri mevcuttur. Bu istatistiklere göre, 1932–1934 yılları arasında çalışan kadınların oranı % 25 olup 1947 yılına kadar bu oranda ciddi bir değişme olmamıştır.
Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1990–1994) kadın konusu ilk kez başlı başına bir sektör olarak yer almaktadır. 1990 yılına dek kalkınma planlarında toplumsal cinsiyet eşitliği, kadınlarla ilgili politikalar ayrı bir başlık altında ele alınmamıştır.
1980’li ve 1990’lı yıllarda Türkiye’de kadın istihdamı oranının bugüne kıyasla daha yüksek oranlara (% 31,8) ulaşmış olmakla birlikte, bu yıllarda kadın istihdamının çok büyük bölümü tarım sektöründe gerçekleşmiştir ve bu sektörde istihdam edilen kadınların büyük çoğunluğu, hiçbir gelir elde etmeden ve sosyal güvenlik sistemine dâhil olmadan ücretsiz aile işçisi olarak çalışanlardan oluşmaktadır.
1988 yılında kadın istihdam oranı % 31,6 olarak gerçekleşirken bunun % 76,8 gibi çok büyük bir bölümü tarım sektöründe gerçekleşmiştir ve aynı yıl içerisinde toplam istihdamda ücretsiz aile işçisi olarak çalışan kadınların oranı %70,2’dir (TBMM, 2013).
2012 yılına gelindiğinde ise, kadın istihdamının yapısında önemli değişimler yaşandığı, tarımdaki istihdam oranının % 52,0’den % 36,9’a düştüğü, hizmetler sektöründeki istihdamın ise % 14,4’ten % 45,8’e yükseldiği görülmektedir.
Tablo 2. Kadınların İş Gücüne Katılım Oranı (%)
Kaynak: TÜİK
Yıllara Göre Kadın İstihdamı
Ülkemiz kadın istihdamında, bugüne kıyasla 1980´li yıllarda tablonun daha parlak olduğuna değinilmişti. 1989´da % 36,1, 1989’da % 34,1 olan iş gücüne katılım oranının, sonraki yıllarda düşüşe geçtiği, 2000´de yüzde % 26,6, 2005´te % 23,3 ve 2010´da % 27,6 ve 2012 ‘de % 29,5 olduğu görülüyor.
Şekil 2. Kadın İstihdamı (1988-2011)
Kaynak: TÜİK
İstihdamın Dağılımı
2013 TÜİK verilerine göre, istihdam edilen kadınların yarıdan çoğu (% 56,6) ücretli veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır. İş hayatındaki kadınlar için en önemli gösterge ise, çalışan kadınların üçte birinin ücretsiz aile işçisi olmasıdır.
Şekil 3. İstihdam Edilenlerin İşteki Durumu
İstihdamın Sektörel Dağılımı
Ülkemizde kadınlar en fazla nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri sektörlerinde istihdam edilmekte, bu alanı nitelik gerektirmeyen işler takip etmektedir.
Şekil 4. İş Alanlarına Göre Kadın İstihdamı (15 yaş üstü, 1000 kişi)
Kaynak: TÜİK
Tarım Dışı İstihdam
Kayıtlı ve ücretli olarak tarım dışı sektörlerde çalışan kadınlar oransal olarak artış göstermiştir. 2004 yılında sanayi, inşaat ve hizmet sektörlerinde çalışan kadınların oranı % 20,5 iken, yıllar içinde bu oran artarak 2010 yılında % 23,5 olmuştur. Bu artış kadınların hizmetler sektöründe daha fazla istihdam edilmesinden kaynaklanmıştır.
Tablo 3. Tarım Dışı Sektörlerde Kayıtlı ve Ücretli/Yevmiyeli Çalışan Sayısı (2004-2010)
Sektörler
2004
2010
erkek
yüzde
kadın
yüzde
toplam
erkek
yüzde
kadın
yüzde
toplam
Sanayi
12.571
82,3
2.710
17,7
15.281
15.369
82,5
3.251
17,5
18.620
İnşaat
1.530
94,2
94
5,8
1.624
3.337
93,5
234
6,5
3.571
Hizmet
23.886
77,4
6.996
22,6
30.882
32.653
72,6
12.329
27,4
44.982
Toplam
37.987
79,5
9.800
20,5
47.787
51.359
76,5
15.814
23,5
67.173
Kaynak: TÜİK Hane Halkı İş Gücü Anketi Sonuçları
2012 yılına gelindiğinde kadın zorunlu sigortalılar % 24,97 oranına yükselirken, erkek % 75,03 oranına gerilemiştir (ÇSGB, 2012).
Kamu Sektöründe İstihdam
Kadınlar, kamusal alanda da erkeklerin gerisinde kaldı.
Kamusal alanda kadınların erkeklere göre en az yer aldıkları meslek alanları, polislik ve üst düzey yöneticiliğidir. 2013 yılında Türkiye’de kamusal alanda üst düzey kadın yönetici oranı % 9,3, hâkim oranı ise % 36,3 oldu. Akademik personel içerisinde kadın profesörlerin oranı 2012-2013 öğretim yılı için % 28,1 oldu. Kadın polis oranı ise yıllara göre bir değişiklik göstermeyerek 2013 yılında da % 5,5’tir.
Şekil 5. Cinsiyete Göre Seçilmiş Mesleklerin Oranı, 2013
Kaynak: TÜİK
Girişimcilik
Kadının ekonomideki yeri penceresinden bakıldığında diğer bir önemli konu kadın girişimci sayısındaki yetersizliktir. TÜİK Girişimcilik Raporu verilerine göre, Türkiye genelinde işveren olarak çalışan kadınların oranının % 7,5 olması bu alandaki yetersizliğimizin çarpıcı bir göstergesidir. Erkeklerin oranı ise % 92,5 düzeyindedir (TÜİK, 2012).
Kadın İstihdamının Artırılması
2023 Hedefi için kadın istihdamı şart. Kadınlar, nüfusun yarısını oluşturuyorlar ama OECD’nin “Bir Bakışta Eğitim 2012” raporuna göre Türkiye’deki 15-29 yaş arası kadınların yüzde 52’si ne okuyor ne de çalışıyor. TÜİK 2013 yılı verilerine göre ise, 15+ iş gücüne dâhil olmayan kadınların % 58,7’si ev kadını, % 11,4’ü de öğrencilerden oluşmaktadır. Bu alanda OECD ülkeleri içinde Türkiye birinci oldu.
Kadınlar en fazla nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık, ormancılık ve su ürünleri sektörlerinde istihdam edilmekte, bu alanı nitelik gerektirmeyen işler takip etmektedir.
Kadın girişimci sayısı 2011’den 2012’ ye geçen bir yıl içinde % 0,5 artış göstermesine karşın Türkiye´de her 100 girişimciden yalnızca yüzde 7,5´i kadın.
Kamu sektöründe kadın üst düzey yöneticilik oranı % 9,3,
Her üç kadından biri ücretsiz aile işçisi,
Dünya kadın istihdam oranı % 49,1, OECD ülkeleri % 62,3 iken Türkiye’de % 29,5.
Ülkelerin gelişimini etkileyecek önemli faktörlerden biri olması nedeniyle kadın iş gücü Türkiye´nin 2023 hedefleri için de büyük önem taşıyor.
2023´te dünyanın 10 büyük ekonomisi arasında yer almayı hedefleyen Türkiye´ de, nüfusun çok daha büyük bir bölümünün çalışma hayatına katılması gerektiği ifade ediliyor. Bu süreçte kadınların iş hayatına daha fazla katılımı büyük önem taşıyor. AB´nin 20-64 yaş arasındaki kadınlarda 2020 yılı için belirlediği istihdam hedefi ise % 75 olarak erkekler ile aynı orana sahip.
Türkiye, 2023´e kadar kadınların iş gücüne katılımını yüzde 38’e çıkarmayı planlıyor. Ancak, 10. Kalkınma Planı ve 2023 hedefleri AB istihdam hedefinin çok gerisinde kalıyor.
Kaynakça
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma Hayatı İstatistikleri 2012
• Kocacık, F. ve Gökkaya Veda.B., “ Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları”,
C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2005, s.195
• KSS, Türkiye’de Kadın 2013
• OECD, “Bir Bakışta Eğitim” 2012
• T.C. Merkez Bankası ÇALIŞMA TEBLİĞİ NO: 13/21. 2013
• TBMM, Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Yayınları No: 12, Kasım 2013
• TÜİK, Girişimcilik Raporu, 2013
• TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2013
• TÜRKONFED, İş Dünyasında Kadın Cilt 2, 2012
• Özlem AYVAZ KIZILGÖL., (2012) “Kadınların İşgücüne Katılımının Belirleyicileri: Ekonometrik Bir Analiz” Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13 (1) 2012, 88-101
• http://www.ankarastrateji.org/haber/kadinin-calisma-hayatindaki-yeri-876/
• http://app.csgb.gov.tr/cdd/pdf/sayi_01/02.pdf.
• http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/csgb/dosyalar/istatistikler/calisma_hayati_2012
• http://www.dunya.com/gelismisligin-olmazsa-olmaz-sarti-kadin-istihdami-203797h-p2.htm
• www.tuik.gov.tr
• http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16056
• http://www3.kalkinma.gov.tr/DocObjects/view/15877/2013_Y%C4%B1l%C4%B1_%C4%B0stihdam_De%C4%9Ferlendirme_Raporu.pdf) erişim tarihi: 26.06.14
• http://www.tcmb.gov.tr/research/discus/2013/WP1321.pdf
• http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1998/turkiyede-kadin-istihdami.aspx
• http://iibfdergi.cumhuriyet.edu.tr/archive/t%C3%BCrkiye%E2%80%99de%20%C3%87al%C4%B1%C5%9Fan%20kad%C4%B1nlar%20ve%20sorunlar%C4%B1.pdf erişim tarihi: 26.06.14
• http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/docs/komisyon_raporu_2014_1.pdf erişim tarihi: 07.07.2014
• http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1450213728_109KorkmazMurat-vd-1845-1863.pdf
