Blog / Dünyada ve Türkiye?de Verimlilik Ödülleri
Dünyada ve Türkiye’de Verimlilik Ödülleri
Şakir KARAKAYA / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü) - Deniz KOÇ / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü)
18. ve 19. yüzyılda İngiltere’de başlayan ve ardından başta Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya’ya olmak üzere etkileri tüm dünyaya yayılan Sanayi Devrimi, bir yandan sanayide makineleşmeyi ve teknolojik ilerlemeyi hızlandırmış, diğer yandan işletmeler açısından rekabette üstünlük sağlayan faktörlerin değişmesine neden olmuştur. Sanayi Devrimi’nden sonra, arz kaynaklarının sınırlı, talebin ise üretime göre yüksek olduğu 19. yüzyılın ortalarından 20. yüzyılın ortalarına kadarki dönem, rekabet üstünlüğünün “yüksek miktar” ve “düşük maliyet” parametreleriyle belirlendiği ve “kaynakları daha etkin kullanarak daha çok üretmek” düşüncesiyle “verimliliğe” vurgunun yapıldığı bir dönem olmuştur. Ancak bu durum 1950’li yıllardan itibaren (II. Dünya Savaşı’ndan sonra) değişmeye başlamış ve rekabette üstünlük sağlayan faktörlere verimliliğin yanı sıra bir faktör daha eklenmiştir. Üretilen ürünlerin kullanıcıların istediği nitelikte olup olmadığının ve kullanım amaçlarına ne kadar uygun olduğunun sorgulanması ile birlikte “kalite” kavramı iş dünyasının gündeminde daha belirgin bir şekilde yerini almıştır. Böylece 1970’li yıllara kadar rekabet üstünlüğünün belirleyici parametreleri verimlilik ve kalite olmuştur.
1970’li yıllara gelindiğinde üretimin ve çalışma koşullarının insancıllaştırılması da, daha çok ve daha kaliteli üretimin yanına eklenmiştir. Bu tarihe kadar, piyasa koşullarına göre geliştirilen üretim modelleri, doğal kaynakların tahrip edilmesi, ekolojik dengenin ve insan sağlığının bozulması pahasına, maliyetlerin azaltılıp, kârlılığın artırılmasına odaklanmıştır. Bu dönemde verimlilik yaklaşımında, ürün ve hizmetin üretiliş biçiminin çevre üzerindeki etkileri dikkate alınmamıştır. Ancak günümüzde, ekosistemdeki bozulmanın etkilerinin hissedilir boyutlara ulaşıp küresel bir tehdit olarak kabul görmesi ile birlikte, sanayideki yeni yaklaşımın çevreyi kirletmeden, daha insancıl koşullarda, daha kaliteli üretim halini alması gerekmektedir. Günümüzde ise çevreye duyarlı üretim, müşteri ihtiyaç ve beklentilerini karşılayan (kaliteli) ürün veya hizmet sunabilme, yenilikçilik (inovasyon), üretim kaynaklarını daha akılcı ve optimal düzeylerde kullanabilme, verimliliği artırma vb. amaçlar doğrultusunda hareket eden işletmelerin rekabetçilik açısından üstün konumda olduklarını söylemek mümkündür.
Yukarıda kısaca bahsedilen rekabette üstünlük sağlayan faktörlerin yıllar içerisindeki gelişimi ve değişimi, iş dünyasında çeşitli vakıflar, dernekler ve kamu kurumları tarafından geliştirilen ve teşvik edici bir araç olarak kullanılan çeşitli ödül sistemlerinin ortaya çıkmasını da tetiklemiştir. 1950’li yıllardan sonra rekabette kalite kavramının önem kazanması ve toplam kalite yönetimi felsefesinin geliştirilmesi ile birlikte öncelikli olarak ulusal ve uluslararası kalite ödülleri ortaya çıkmış ve hızla yaygınlaşmıştır. Örneğin; Deming Ödülü, Japonya’da, 1951’den bu yana; Kanada Toplam Kalite Faaliyetinde Mükemmellik Ödülü, 1984’ten itibaren; Malcolm Baldrige Ulusal Kalite Ödülü, ABD’de, 1989’dan bu yana; Avrupa Kalite Ödülü, 1992’den bu yana uygulanmaktadır. Daha sonra ortaya çıkan ödül sistemlerinin kapsamının ve içeriğinin rekabette üstünlük sağlayan faktörlerin gelişimine paralel olarak genişlediğini de görmek mümkündür. Hem ulusal hem de yerel düzeyde, çeşitli ülkelerde verimlilik, kalite, inovasyon, iş mükemmelliği, çevreye duyarlılık, sürdürülebilirlik, müşteri memnuniyeti vb. alanlara odaklanan çok sayıda ödül sistemleri geliştirilmiştir. Burada konumuz verimlilik ödülleri olduğu için öncelikle çeşitli ülkelerde uygulanan ödül sistemlerine (henüz uluslararası bir verimlilik ödülü bulunmamaktadır) değinilecek olup, daha sonra Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından ulusal düzeyde verilen Verimlilik Proje Ödülleri hakkında bilgilere yer verilecektir..
Dünyadan Verimlilik Ödülleri Örnekleri
Güney Kore Ulusal Verimlilik Ödülleri : Güney Kore Verimlilik Merkezi tarafından, sistematik bir yönetim sistemi kuran ve verimliliği artırmak amacıyla çalışmalar yürüten kuruluşları ve bireyleri ödüllendirmek için geliştirilmiş bir uygulamadır. Bireylere ve kuruluşlara yönelik Ulusal Verimlilik Ödülü 1981 yılından itibaren, Yerel Yönetimlere yönelik düzenlenen Verimlilik Ödülü ise 2011 yılından bu yana her yıl düzenlenmektedir.
Sri-Lanka Ulusal Verimlilik Ödülleri : Sri-Lanka Çalışma Bakanlığı tarafından işletmeler düzeyinde verimlilik bilincini, verimliliği artırmaya yönelik girişimleri ve verimliliği artırma tekniklerini yaygınlaştırmayı ve tüm bu çalışmalarda işgücünün aktif katılımını özendirmeyi amaçlayan Ulusal Verimlilik Politikasının bir parçası olarak 2002 yılından bu yana Ulusal Verimlilik Ödülleri yarışmasını düzenlemektedir. Ulusal Verimlilik Sekreterliği tarafından organize edilen bu yarışmaya ürün veya hizmet üreten işletmeler, kamu kurumları ve okullar başvurabilmektedir.
Malezya Verimlilik Ödülü : Malezya Verimlilik Birliği (MPC) tarafından verimlilik yönetimi konusunda en iyi olan işletmeleri ödüllendirmek amacıyla düzenlenmektedir. Nitel (İşgücü verimliliği, sermaye verimliliği, sermaye yoğunluğu, Süreç Etkinliği ve İşgücü Maliyetleri) ve Nicel (Stok ve Malzeme Yönetimi, Makine ve Ekipman Verimi, Ürün/Hizmet Geliştirme, Teknik Etkinlik ve Verimlilik Yönetimi) olmak üzere iki ana kriter bazında, MPC tarafından geliştirilmiş özel bir ölçme yazılımı olan “i-compass” ile yapılan değerlendirme neticesinde ödül almaya hak kazanan işletmeler belirlenmektedir.
Bu ödüller dışında, Hindistan Verimlilik Kurumu tarafından Tarım ve Gıda sektörlerine yönelik olarak her yıl düzenlenen Ulusal Verimlilik Ödülleri ile Güney Afrika hükümeti tarafından şirketler, kamu kurumları, gelişmekte olan sektörler ve kooperatifler olmak dört farklı kategoride düzenlenen ödüller , verimlilik konusunda toplumun farkındalık düzeyini artırmak ve verimlilik konusunda yürütülecek çalışmaları özendirmeyi amaçlamaktadır.
Türkiye’de Verimlilik Ödülleri
Türkiye’de ise ilk olarak mülga Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) tarafından 1987-2011 yılları arasında “Yılın Verimli İşçi-İşveren, İş Adamı ve İş Kadını” adı altında verimlilik ödülleri verilmiştir. Bu kapsamda, çalıştıkları işletmelerde verimliliği artırmaya yönelik başarılı çalışmalar yürüten işçiler (ve işverenler), ülke ekonomisine yaptıkları katkılar nedeniyle başarılı bulunan iş adamları ve iş kadınları ile verimliliğe yaklaşımlarını anlattıkları çalışmaları ( verimlilik temalı resim yarışmaları gibi) ile öğrenciler ödüllendirilmiştir.
Verimlilik temalı bir diğer ödüllendirme ise Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından geliştirilen ve 2014 yılında ilk kez düzenlenen “Verimlilik Proje Ödülleri” uygulamasıdır.
Verimlilik Proje Ödülleri
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının Türkiye’nin rekabet gücünün artırılmasına yönelik verimlilik ile ilgili yürütülen çalışmaları kapsamında, her ölçekteki işletmelerin verimlilik artışlarını desteklemek ve bu alanda gerçekleştirilen projeleri teşvik etmek amacıyla her yıl “Verimlilik Proje Ödülleri” verilmektedir. İşletmeler arasında bilgi ve tecrübe paylaşımını artırmayı, uygulanmış projelerin sağladığı yararların tanıtılmasını ve verimliliği artırma konusunda yürütülen projeleri kamuoyuna duyurmayı amaçlayan Verimlilik Proje Ödülleri, Türkiye genelindeki büyük, orta, küçük ve mikro olmak üzere her ölçekteki işletmelere ve kamu kurumlarına yönelik olarak düzenlenmektedir.
Verimlilik Proje Ödülleri Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümleri doğrultusunda, başvuruları alınan projeler üç aşamalı bir değerlendirme sürecinden geçmektedir. Değerlendirme sürecinde görev alan bağımsız değerlendiriciler konuyla ilgili çalışmalarda yer almış kamu kurum ve kuruluşu, özel sektör, üniversite veya sivil toplum örgütü temsilcileri arasından seçilen gönüllü değerlendiricilerden oluşmaktadır. İlk aşamada tüm projeler oluşturulan değerlendirme ekipleri tarafından Projenin Geliştirilme Nedeni/Tanımı/Kapsamı, Projenin Hedefleri, Yönetimin Liderliği, Çalışma Yöntemi ve Kullanılan Teknikler ile Elde Edilen Sonuçlar olmak üzere beş ana kritere göre başvuru formları üzerinden değerlendirilmektedir. Bu aşamada başarılı olan proje sahibi işletmelere daha sonra değerlendiriciler tarafından yerinde inceleme ziyaretleri yapılmaktadır. Yerinde inceleme sonuçlarına göre başarılı bulunan projeler ise Ödül Jürisi tarafından nihai olarak değerlendirilmekte ve bu değerlendirme neticesinde ödül almaya hak kazanan projeler belirlenmektedir.
Verimlilik Proje Ödülleri Konuları
• İşletmenin sunduğu ürün veya hizmetlerin kalitesini iyileştirmeye yönelik projeler
• İş süreçlerinin performansını artırmaya yönelik projeler
• Hammadde, malzeme, enerji, sermaye ve insan kaynaklarının verimliliğini artırmaya yönelik projeler
• İşletmenin kârlılığını artırmaya veya maliyetlerini azaltmaya yönelik projeler
• Çalışma yaşamının kalitesini iyileştirmeye yönelik projeler
2104 yılında birincisi düzenlenen Verimlilik Proje Ödüllerine çeşitli büyüklüklerde ve çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren 143 işletme ve 7 kamu kurumu tarafından proje başvurusu yapılmıştır. Bu projelerden, Ar-Ge ve Ürün İyileştirme, Otomasyon ve Teknolojik Yenilik, Sürdürülebilir Üretim ve Süreç İyileştirme olmak üzere dört ayrı kategoride 16 büyük ölçekli işletme, 4 orta büyüklükteki işletme, 1 küçük işletme, 1 mikro işletme ve 4 kamu kurumu olmak üzere toplam 26 kurum ve kuruluş ödül almıştır.
Verimlilik Proje Ödülleri işletmeler açısından kurumsal düzeyde motivasyonu artırma, verimliliği artırmaya yönelik yeni projelerin geliştirilmesini tetikleme ve iyi uygulama örneklerinin yaygınlaşması yoluyla toplumsal düzeyde verimlilik bilincinin gelişmesine katkı sağlaması açısından önemli bir araçtır. Ayrıca, Verimlilik Proje Ödüllerine başvuran işletmeler süreç sonunda hem verimlilik projesi geliştirme ve yönetme konularında kendilerini değerlendirebilmekte hem de bu projelerini kamuoyuna tanıtma fırsatı elde edebilmektedirler. Nitekim, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılında ödüle başvuran işletmelere yönelik yapılan bir anket çalışmasında işletmelere “Verimlilik Proje Ödüllerinin Sizin için Faydaları Nelerdir?” sorusu yöneltilmiştir. Buna göre işletmeler kurumsal motivasyon, imaj, yeni projelerin teşvik edilmesi ve sosyal sorumluluk alanlarında kendileri açısından ödülün faydalarını ortaya koymuşlardır.
Ankete Katılan İşletmeler Açısından Verimlilik Proje Ödüllerinin Faydalarının
Yüzde Dağılımı
Kuruluş bünyesindeki proje yürütücülerinin motivasyonunu artırma % 75,8
Kurumsal imajı güçlendirme % 78,8
Kuruluşun diğer iyileştirme (verimliliği artırma) faaliyetleri için teşvik aracı olarak kullanma % 66,7
Verimlilik bilincinin ve iyi uygulama örneklerinin yaygınlaşmasına katkıda bulunarak sosyal sorumluluk anlayışımızı geliştirme % 75,8
