Blog / Sanayi Üretiminde Çığır Açan Teknolojiler Otomatik Tanımlama Sistemleri Uygulamaları - II
Sanayi Üretiminde Çığır Açan Teknolojiler Otomatik Tanımlama Sistemleri Uygulamaları - II
Dr. Mustafa Kemal AKGÜL / Daire Başkanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü)
Çizgi Kod (Barkod) Tanımlama Sistemleri
Giriş
Değerli okuyucular, geçen sayımızda başlamış olduğumuz günlük hayatımızda önemli bir yer bulan otomatik tanımlama sistemleri konusunu bu yazımızla tamamlamış olacağız. Geçen sayımızda Otomatik Tanımlama Sistemleri (Automatic-ID) ve benzeri bütün uygulamaların temeli olan ‘uzaktan algılama sistemleri’ konusuna değinmiştik.
Bu sayımızda ise barkod, karekod ve diğer otomatik tanımlama sistemleri ve bunların günümüzdeki güncel uygulamalarından bahsedeceğiz. Otomatik tanımlama sistemleri uygulamalarında yarın ne tür uygulamalar hayata geçirilecek? Sorusunu cevaplarken, hayal gücümüzü zorlamaya kalktığımızda, aslında hayal edebileceğimiz birçok uygulamanın teknolojinin bugün bize sunduğu temel yenilik ürünleri ile pekâlâ yapılabileceğini görebiliriz.
Bilindiği üzere iletişim ve bilgisayar uygulamalarının her ikisinin etkileşimi veya bütünleşmesi olarak tanımlanabilecek “bilişim” uygulamaları, bilgisayar donanımı, yazılımları ve çevre birimleri ile otomatik tanımlama sistemleri için olabildiğince bilim kurgu sayılabilecek uygulamalar oluşturabilmektedir. Bazı ticari firmaların reklam amaçlı olarak kullandıkları “siz hayal edin, biz çözümleyelim!” sözleri neredeyse gerçekleşmeye çok yaklaşmış bulunmaktadır. Son 20 yıldan bu yana gündemde olan “mobil bilişim” uygulamaları ile “giyilebilir bilgisayarlar” (bu kavramı da aslında vücudun değişik yerlerine bluetooth benzeri takılabilen mobil uygulamaların bir benzeridir) otomatik tanımlama uygulamalarında insanın hayal gücünü gerçeğe dönüştürebilmektedirler.
Çizgi Kod (Barkod) Nedir? Barkod Sistemleri Nasıl Çalışır?
Barkod; Değişik kalınlıktaki dik çizgi ve boşluklardan oluşur.Bir barkod, uygun okuyucu ile okutulduğunda, okuyucu siyah ve beyaz çizgileri elektrik sinyallerine dönüştürür. Okuyucunun kod çözücüleri de bu sinyalleri çözerek anlayabileceğimiz rakam veya karakterlere çevirir. Bu çizgiler sadece ürünün referans numarasını içerir. Barkod konusunda halk arasında dolaşan bazı söylentiler doğru değildir. Barkod çizgileri; ürün ile ilgili açıklamalar içermez. Barkod; sadece o ürünün referans numarasını, yani kodunu saklar [2].
Barkodların hayatımıza getirdiği diğer bir yenilik ise, gelişen teknolojinin de katkılarıyla ortaya çıkan barkod okuyuculardır. Barkod okuyucular sayesinde barkodlanan ürünler kolayca barkod okuyucu ile okutularak kayıt altında tutulabilir. Barkod okuyucular özel olarak hazırlanmış barkod programları sayesinde kolaylıkla çalışır. Ayrıca bazı muhasebe ve satış programları ile entegre
çalışabilirler [3].
Barkod Çeşitleri Nelerdir? Bir Barkod Kümesi Ne Tür Bilgiler Taşır?
Birçok değişik barkod çesitleri var. UPC, EAN, EAN-13, EAN-8, Code 39, Code 93, Code 128. En çok kullanılanlar UPC ve EAN‘dır. UPC numaralama sistemi Kanada ve Amerika’da, EAN-13 numaralama sistemi ise Avrupa ve Türkiye’de kullanılmaktadır. Ülkemizde de kullanılan EAN-13 sistemi UPC sisteminden türetilmiş bir barkod sistemidir. UPC sistemi sadece Amerika ve Kanada’da kullanıldığı için uluslararası pazarlarda kullanılmaya müsait değildir. EAN İngilizce “International Article Numbering Association” kelimelerinin kısaltılmış halidir. EAN’nın yayınladığı bildirgeye göre 2005 yılından sonra Amerika ve Kanada’da EAN uluslararası barkod sistemine geçiş yapacaktır. EAN sistemi bakkaliye ürünleri başta olmaknumaralandırılmasında kullanılmaktadır. Ayrıca kitap (ISBN ) ve periyodiklerin (ISSN) numaralandırılmasında da kullanılmaya başlanmıştır. EAN-13 sistemi 13 haneden oluşur [3].
Şekil 1. Bir Barkod Örneği üzere perakende satılan ürünlerin
Birinci kısım: veya simge kodunu gösterir. Her ülkenin kendine ait bir kodu vardır. Türkiye’nin kodu 869´dur.
İkinci kısım: Firma kodunu gösterir. Ülke kodundan sonra gelen 4 hanedir. Bu kod TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ) bünyesinde bulunan Mal Numaralandırma Merkezi’nden alınır.
Şekil 2. Bir Barkod Kümesinin Taşıdığı Bilgiler [4].
Kontrol Kodunun Hesaplanması
Barkod tarayıcı makinası barkodu okuduğunda bazı matematiksel hesaplar yaparak okuduğu kodun doğru olup olmadığını kontrol eder. Bunun içinde kontrol kodunu kullanır. Sistemin daha iyi anlaşılması için bunu bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki 9799753293685 koduna sahip bir ürün tarayıcıdan geçirildi.
Yapılan hesaplamalar ve kontrol Şekil 3´teki gibidir [4].
1- Sağdan başlayarak ilk hane tek olmak üzere
tüm haneler tek çift diye ayrılırlar.
2- Tek hanedeki sayılar toplanır ve 3 ile çarpılır.
7+9+5+2+3+8= 34 x 3 = 102
3- Çift hanedeki sayılar toplanır.
9+9+7+3+9+6 = 43
4- Her iki rakam toplanır ve 10 sayısının katına
ulaşmak için gerekli sayı eklenir.
102 + 43 = 145 + 5 =150
Barkod tarayıcı makinası barkodu okuduktan sonra yukarıda anlattığım işlemleri yapar. Eğer bulduğu kontrol kodu, okuduğu kontrol koduyla aynıysa, barkod doğru okunmuş demektir. Yanlışsa tekrar okunması için uyarı verilecektir.
Şekil 3. Kontrol Kodunun Hesaplanması
Barkodu Deşifre Edelim!
Şimdi gelelim çizgi ve boşlukların nasıl deşifre edileceğine. Öncelikle şunu bilmenizi isterim ki; siyah çizgiler 1 sayısını, boşluklar ise 0 sayısını temsil ederler. En ince siyah çizgi bir birim (1) iken, en kalın siyah çizgi dört birime (1111) denk gelir. Aynı şekilde en ince boşluk bir birim iken (0), en kalın boşluk dört birim (0000) demektir.
Bir barkodun başında ve sonunda 101 değerine eşit olan başlangıç ve bitiş kodları vardır. Ortada ise 01010 değerini veren daha uzunca barkod bulunur. Bir barkodu çözümlemek için Tablo 1’den faydalanmamız gerekecek. Ama bunu bence bir örnekle açıklayalım ki daha anlaşılır olsun. Mesela 9799753293685 barkodunu çözmeye çalışalım. Bu barkodu çizgi ve boşlukların kalınlıklarına göre, en ince çizgi veya boşluk 1 birim, en kalın çizgi veya boşluk 4 birim olduğunu düşünerek çözelim. Unutmayın ki çizgiler 1, boşluklar 0 olacaktır [4].
Burada 9 denk gelen satıra baktığımızda ikinci hanenin tek olduğunu görürüz. Firma kodundaki haneler ise sırasıyla (Bkz. Tablo) tek-çift-çift-tek-çift-tek şeklindedir.
Tablo 1. Barkod Çözümlemesi
Barkod Okuyucu Nedir? Nasıl Çalışır?
Barkod kümeleri “optik okuyucu” denilen bir optik-elektronik düzeneklerinden oluşan düzeneklerle okunabilmektedir. Barkod okuyucular, optik bir ışık kaynağı vasıtası ile barkod sembolünde yer alan değişik genişlikteki çizgileri deşifre edip, bu bilgiyi bir haberleşme arabirimi vasıtası ile değişik sistemlere aktarabilmeyi sağlayan optik okuyuculardır. Bir barkod sembolü kızıl ötesi veya görülebilir bir ışık kaynağı ile aydınlatılır. Koyu çubuklar bu ışığı emerler. Boşluklar ise bu ışığı geri yansıtırlar. Yansıyan bu ışık tarayıcıya geri döner. Tarayıcı meydana gelen bu ışık dalgalanmalarını elektrik darbelerine çevirir. Bir çözücü ise bu elektrik darbelerini tekrar dönüştürerek bir denetimciye, el terminaline, bilgisayara veya uyumlu başka bir sisteme aktarır. Temelde okuma işlemi, yansıyan ışığın çözülmesi işlemidir. Barkod Okuyucu Çeşitleri; CCD Barkod Okuyucular, Lazer Barkod Okuyucular, Çok Yönlü Barkod Okuyucular, Kablosuz Barkod Okuyucular, El Terminalleri vb. çeşitlikle
kullanılmaktadır [5].
Kaynakça
1. Otomatik Tanımlama ve Veri Toplama Sistemleri; Dr. A. ÖZPINAR
http://www.ozpinar.org/sources/course_do cs/rfid/OtomatikTanimlama.pdf
2. Barkod Nedir? http://www.ebarkod.net/barkodnedir.asp
3. “Barkod nedir ne işe yarar?” http://www.sembolbarkod.net/barkodnedir-ne-ise-yarar/
4. Barkod Nedir? http://www.bilgiustam.com/barkod-nedir/
5. Barkod okuyucular; http://www.barkodokuyucu.com/download/pdlprg/barkodsistemiolusturma.pdf
