Blog / Kadın İstihdamının Artırılması ve Kadınların İşgücüne Katılımlarının Belirleyicileri
Kadın İstihdamının Artırılması ve Kadınların İşgücüne Katılımlarının Belirleyicileri
Nazmiye DEMİR / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü)
Ekonomik ve toplumsal kalkınmaya, bu bağlamda büyümeye doğrudan etkisi olan işsizlik ve istihdam, ülkelerin üzerinde en fazla durmaları gereken bir konu haline gelmiştir. Bu dinamiklerden etkilenen en önemli kesimi şüphesiz kadınlar oluşturmaktadır. Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin büyük ölçüde devam ettiği gelişmekte olan toplumlarda refah seviyesinin yükseltilmesi ve kalkınmanın sürdürülebilmesi bakımından kadın istihdamı önem arz etmektedir.
Ülkemizde kadın istihdamının mevcut durumunun gelişmiş ya da gelişmekte olan diğer ülkelerle karşılaştırılarak ortaya konulması, bu konuda izlenecek politikalara ışık tutacaktır. Bu karşılaştırmalar sonucunda ortaya çıkan benzerlikler ve farklılıklar değerlendirilerek Türkiye’de kadın istihdamı ve sorunlarına ilişkin daha somut değerlendirmeler ve önerilerin yapılması mümkün olacaktır.
Ayrıca çalışmada, kadın istihdamı ve işsizlik oranlarının gelişmiş ülkelere kıyasla düşük olması ve kalkınma planlarında hedeflerin gerisinde bulunmasından hareketle, kadınların işgücüne katılamama nedenleri üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda alınan önlem ve tedbirler de inceleme konusu yapılacaktır.
İstihdam
Ülkemizde kadınların çalışma hayatına katılımları, diğer ülkelerle kıyaslandığında çok geride bulunmaktadır. 2013 yılı itibariyle, Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde kadınların işgücüne katılım oranı % 62,5 iken, Türkiye’de % 31,8’dir (eurostat verileri) (TÜRKONFED, 2014).
Şekil 1. Kadın İşgücü Katılım Oranları (Kaynak: TÜRKONFED, 2014)
İşsizlik
Şekil 2. Cinsiyete Göre İşsizlik Oranları 2004-2013
Yıllara göre işsizlik oranları da gösteriyor ki kadınlarda işsizlik oranı, erkeklerden daha fazladır. Bu durum yıllar içinde azalmak yerine mevut halini korumuş ve hatta 2000’li yılların başında % 11 olan bu oran 2013 yılında % 11,9’a yükselmiştir.
Şekil 3. Cinsiyete Göre Kent-Kır İstihdamı 2013 Kaynak: TÜİK, Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri 2013
Erkeklerin işgücüne katılma oranı 2004-2013 yılları arasında % 70’ler düzeyinde süregelmiş, kadınlar ise % 20 oranlarından % 30 oranlarına yaklaşmıştır.
Tarımsal alanlarında kadınların işgücüne katılma oranında ise yıllara göre azalma gerçekleşmiştir. 2004 yılında % 50,8 iken 2013 yılında bu oran % 37’e gerilemiştir.
Tarımsal Alanda Kadın
Şekil 4. Tarımsal Alanda Kadın (Kaynak: TÜİK, Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri, 2013)
İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Kadın İstihdamı
Buna göre istihdamda en büyük paya sahip olan tarımın oranı Türkiye genelinde istikrarlı bir şekilde azalmaktadır.
Kırsal bölgelerde kadın ücretsiz aile işçisi olarak çalışarak işgücü hesaplamasına dahil edilmekte, çalışması karşılığında ekonomik bağımsızlığı ve sosyal güvenliği sağlanamamaktadır.
İstihdam edilen kadınların % 39,2’si tarımda, % 45’i hizmetler sektöründe, %14,8’i de sanayi sektöründe çalışmaktadır (ÇSGB, 2013).
Daha çok kentsel istihdamın göstergesi olan sanayi ve hizmetlerdeki oran kentsel nüfusun hızlı artışına rağmen çok yavaş bir gelişim seyri izlemektedir. Bu durum kentleşme eğiliminin kentlerdeki kadın istihdamını artırmadığı, hatta toplam kadın istihdamın ve katılımını azalttığı şeklinde yorumlanmaktadır (ÇSGB, 2013).
Yukarıdaki verilerden hareketle kadınların istihdamı açısından en çok iş yaratan sektörün hizmet sektörü olduğu ortaya çıkmaktadır.
İstihdamın Artırılması
Kadın işgücü; Türkiye´nin 2023 hedefleri için de büyük önem taşıyor. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri Işık, Türkiye’nin 2023 yılı hedeflerine giden yolda kadınların kilit rol oynayacağı görüşündedir. Işık, kadın istihdamının artışı için eğitim ve teknolojinin önemine değinmiştir; “Türkiye’de kadınların eğitim düzeyi yükseldikçe, kadının istihdama katılımı artıyor. Aynı şekilde teknoloji seviyesi yükseldikçe kadın istihdamı ilerliyor. Bu aslında bizim hangi yolda yürümemiz gerektiğini çok güzel ortaya çıkarıyor. Kadının statüsündeki artışla Türkiye’nin kalkınması birebir örtüşüyor...” (Milliyet, 18.04.2014).
İşgücüne Katılımın Engelleyicileri
Kadınların işgücüne dahil olmasının önünde engeller bulunmaktadır. Bu faktörler kadınların aynı zamanda çalışırken karşılaştıkları sorunlardır. Bunlar ekonomik ve sosyal olmak üzere iki grupta toplanabilir. Ekonomik faktörler düşük ücret, sosyal güvenlikten yoksun olma olarak sayılabilir. Sosyal faktörler ise düşük eğitim, toplumsal cinsiyet anlayışı, ataerkil zihniyet olarak özetlenebilir (ÇSGB, 2013).
Hanehalkı işgücü anketleri ve araştırmalar, ülkemizde kadınların işgücüne katılımları önündeki temel engeli “ev ve aile sorumlulukları” olarak tanımladıklarını göstermektedir. İstihdamlarını destekleyici politikaların sınırlılığı, cinsiyet temelli işbölümü, kayıt dışılık başta olmak üzere işgücü piyasasının şartları ve ücretlerin düşüklüğünün bir araya gelmesi, ancak yükseköğretim almış ve görece yüksek ücret alan ve yüksek bakım hizmeti ücretlerini karşılayabilecek durumda olan kadınların istihdama erişebilmeleri sonucunu doğurmaktadır.
(ÇSGB, 2010).
Kadınların işgücüne dahil olmama nedenlerinin başında ev işleri meşguliyeti gelmektedir. 2013 yılı verileri, kadınların yarıdan çoğu ( % 58,7) ev işleri nedeniyle çalışma hayatında yer almamaktadır. % 30’a yakın oranı da öğrenci olarak gözükmekte olduğundan işgücüne dahil değildir.
Şekil 5. Cinsiyete Göre İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri, 2013
Kayıtdışılık
Kayıtdışılık, kadının çalışma hayatına katılmasını engellemektedir. Sosyal güvenlikten yoksun olan kadınlar iş dünyasına girmekten kaçınmaktadırlar.
Çalışma hayatında kadınlar erkeklere göre daha fazla kayıt dışı çalışmaktadırlar. TÜİK Mart 2013 Hane Halkı İşgücü Anketi (HİA) sonuçlarına göre, Türkiye’de istihdamın % 36,7’si kayıt dışıdır. 2013 Mart ayı verilerine göre kadınlarda kayıt dışılık oranı %51,6, erkeklerde ise % 30,4’tür. Kadınlar için bu oranın yüksek olmasının nedeni ise, kadınların çoğunlukla kayıt dışının gözlendiği, emek yoğun sektörlerde (tekstil, konfeksiyon, gıda ve hizmet vb.) istihdam imkanı bulabilmesidir.
İşgücüne Katılımın Belirleyicileri
Kadın işgücü, eğitim ve büyüme üzerine yapılan analiz sonuçları, eğitimin işgücü verimlilik artışına olan katkısının oldukça yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Günsoy ve Özsoy, 2012). Yüksek düzeyde eğitilmiş işgücü; işgücü kompozisyonunu, işgücü arzını, işgücüne katılım oranlarını ve dolayısıyla ekonomik büyümeyi, kalkınmayı, insani gelişmeyi olumlu etkileyerek, yoksulluğu azaltmada etkili olmaktadır (Günsoy ve Özsoy, 2012).
Eğitim seviyesinin ülkemizde kadının işgücüne katılımını ciddi şekilde etkilediği görülmektedir. 2013 Mart ayı hane halkı işgücü anketi sonuçlarına göre ise yüksekokul mezunlarının işgücüne katılım oranı % 80,7, lise ve dengi okullar için % 52,5, lise seviyesinden düşük eğitim alanlar % 47,2’dir.
Dünya Bankası, 2013 raporuna göre, ülkemizde 2009 krizi sonrası yaratılan işlerin çoğunluğu nitelikli işlerdir: İstihdam artışı en çok hizmet sektörü ve kayıtlı sektörde gerçekleşmiştir ve yaratılan net istihdamın büyük bölümü hem erkekleri hem de kadınları etkilemiştir. Bu gruptaki çalışanların büyük oranı üniversite eğitimi de almıştır.
Aile bileşim değişkenleri ve hane halkında yer alan çocukların ve yaşlıların sayısı, kadınların işgücüne katılımı bakımından önemli diğer belirleyiciler olmayı sürdürmüşlerdir (Dünya Bankası, 2013)
Eğitim
Kızılgöl (2012), kadınların çalışma kararlarını etkileyen faktörlerin araştırılması amacıyla 2002-2008 döneminde Türkiye genelinde yapılan ekonometrik analiz sonuçları, Türkiye genelinde evli ve bekâr kadınlar açısından değerlendirildiğinde eğitim durumunun, işgücüne katılımda, en önemli faktör olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı araştırma sonucu, eğitim düzeyi yükseldikçe, evli ve bekâr kadınların işgücüne katılma olasılıklarının arttığını da göstermiştir (Kızılgöl, 2012).
Dünya Bankası Türkiye Direktörü Raiser, “Türkiye’de İyi işler” raporunun tanıtımında (AA – 23 Ocak 2014). Türkiye´de eğitimli çalışanların istihdamdaki payının her geçen gün arttığını ve kadınların işgücü piyasasına entegre edilmesinin önemine işaret etti. Türkiye´de kadınların sadece yüzde 30´unun aktif olarak işgücüne katıldığını anımsatan Raiser, “Kız çocukları bugün artık annelerinden daha iyi bir eğitime sahip. Bu, gelecekte kadınların işgücüne katılımındaki artış olacağını gösteriyor. Sadece annelik değil ebeveynlik izni politikalarının, çocuk bakım hizmetlerinin, sosyal yardımların iyileştirilmesi gerekiyor” demektedir.
Kadınların işgücüne katılmasını olumlu etkilediği ortaya konulan eğitim düzeyinin durumu cinsiyete göre incelenmiştir.
Kadınlar, iş hayatında dezavantajlı konumda bulunmakla birlikte okuryazarlık düzeyi dışında eğitim öğretim alanında erkeklerle başa baş konumda bulunmaktadır.
Şekil 6. Cinsiyete Göre Okuryazar olmayan Nüfusun Oranı, 1935-2013
1935’ten günümüze her iki cinsiyette okuryazarlık oranı artış göstermiştir. Ancak, 2012 yılı itibariyle kadın erkek arasındaki okuryazarlık farkı yaklaşık 5 kat dolayında bulunmaktadır. Bu yılda okuryazar olmayan erkeklerin oranı % 1,4, kadınların oranı ise % 6,8’dir.
Görüldüğü gibi, okumaz yazmazlık kadın nüfus içinde görece olarak hâlâ yüksektir.
Kadın erkek okullaşma oranları bakımından ise farklılık olmadığı belirlenmiştir. Öğretim kurumları itibarıyla kadın ile erkeklerin okullaşma oranları çok yakın bulunmaktadır.
Şekil 7. Okullaşma Oranı, 2012-2013
2012-2013 yılında yükseköğrenimde kadınların oranı % 38,4, erkeklerin oranı ise % 38,6’dır.
Cinsiyete göre yükseköğretim alan seçiminde bazı alanların erkekler tarafından daha fazla tercih edildiği görülmektedir.
Şekil 8. Cinsiyete Göre Yükseköğretim Alanları 2011-2012 (Kaynak: TÜİK)
Teknik bilimler erkek öğrenciler tarafından daha çok tercih edilirken dil ve edebiyat dalları kız öğrencilerce seçilmiştir.
Kadınların İşgücüne Katılımını Etkileyen Diğer Belirleyiciler ve Tedbirler
Onuncu Kalkınma Planı hedef ve politikaları arasında, kadınların karar alma mekanizmalarında daha fazla yer almaları, istihdamının artırılması, eğitim ve beceri düzeylerinin yükseltilmesi ile aile ve iş yaşamının uyumlaştırılmasına yönelik güvenceli esnek çalışma, kreş ve çocuk bakım hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve erişilebilir kılınması ile ebeveyn izni gibi alternatif modellerin uygulanması da yer almaktadır (Onuncu Kalkınma Planının onaylandığına ilişkin karar, 2013). Bu planda “Kadınların işgücüne katılım ve istihdam oranlarının Plan dönemi sonunda sırasıyla yüzde 34,9 ve yüzde 31’e yükseltilmesi” somut olarak belirlenmiştir.
Bu kapsamda;
• Türkiye’de hâlihazırda gençlerin ve kadınların kayıtlı istihdama daha iyi şekilde entegre edilmeleri başta olmak üzere, işgücü piyasasında olumlu gelişmeleri destekler nitelikte çeşitli politikaları uygulamaya koymuştur (Dünya Bankası, 2013).
• Genç ve kadın çalışanlarla ilgili sosyal güvenlik primlerinin azaltılmasının yanı sıra aktif işgücü piyasası tedbirlerinin genişletilmesini içermiştir.
• Eğitimin olumlu etkisinden hareketle, 10.Kalkınma Planı’nda yükseköğrenimde artış öngörülmektedir ki, bu artış, üniversite eğitimi almış bireyler arasında gözlenen işe girişleri daha da arttırabilir.
• Kadınların işgücüne katılımını arttırmak amacıyla, okul öncesi çağdaki dört ila beş yaşındaki çocukların okula kayıt düzeyinde brüt yüzde 70 hedefi belirlenmiştir.
• Bu amaçtan hareketle, özellikle şehir merkezlerinde çocuk bakımı hizmetlerinin kapsamının genişletilmesine çeşitli araçlar vasıtasıyla yardımcı olunabilir.
• Yaşlılara yönelik bakım hizmetlerinin kapsamının genişletilmesi de aynı prensiplerle ele alınabilir.
• Sonuncu, fakat bir o kadar da önemli olarak, pek çok kadın sürekli öğrenme ve beceri yükseltme olanaklarından fayda sağlayacaktır. Mevcut deneyim ve becerilerin belgelendirilmesi veya işyeriyle ilgili yeni becerilerin öğrenilmesine yönelik seçenekler kadınların verimli işlerde girmelerine ya da kayıtlı işler başta olmak üzere, daha az verimli işlerden daha verimli işlere doğru ilerlemelerine yardımcı olacaktır.
politika tedbirlerine yer verilmiştir.
Kaynakça:
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Temel Sosyoekonomik Göstergeler, Ocak 2013
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), İş Hayatı İstatistikleri, 2013
• ÇSGB, “Türkiye’de Kadın İşgücünün Görünümü” Çalışma Dünyası Dergisi, 2013.
• Dünya Bankası Türkiye’de İyi İşler Raporu Rapor No: 83818-TR Kasım 2013
• Güler Günsoy ve Ceyda Özsoy, “Türkiye’de Kadın İşgücü, Eğitim ve Büyüme İlişkisinin VAR Analizi” Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 2012 Cilt: 49 Sayı: 568
• Özlem AYVAZ KIZILGÖL, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13 (1) 2012, 88-101 ).
• TÜİK, Toplumsal Cinsiyet İstatistikleri, 2013
• TÜİK, İşgücü İstatistikleri, 2013
• Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED), İş Dünyasında Kadın Cilt 2, 2013
• http://www.AA.com.tr/tr/haberler/278117--quot-turkiyede-iyi-isler-quot-raporu-aciklandi
• http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/ShowProperty/WLP%20Repository/abk/bultenler/sayi53
• http://app.csgb.gov.tr/cdd/pdf/sayi_01/02.pdf
• http://journal.dogus.edu.tr/index.php/duj/article/viewFile/281/337 erişim tarihi: 30.06.14
• http://www.milliyet.com.tr/2023-un-anahtari-kadinlarin-elinde-/ekonomi/detay/1868828/default.htm
• http://sgb.aile.gov.tr/upload/Node/26253/files/temel_sosyoeko_gosterg.pdf
• www.tuik.gov.tr
